მითები კაცების ბატონობის შესახებ - ელეანორ ლიკოკი

ჩრდილოეთ ამერიკის ინდიელთა ისტორიის უკანასკნელი 5 საუკუნის რეკონსტრუირებული ნაწილები გვაჩვენებს, რომ სხვა, წინათ ეგალიტარულ ხალხებში ასეთივე (ნაწილი 1) პარალელური პროცესები განვითარდა. მას შემდეგ, რაც ვაჭრობამ და ზოგიერთ შემთხვევაში სახელფასო შრომამ კოლექტიურ ეკონომიკას საფუძველი გამოაცალა, ბელადებმა და ძალაუფლების მქონე სხვა კაცებმა გაიფართოვეს როლები, იღებდნენ მონაწილეობას კომერციულ გარიგებებში, ლიდერობდნენ წინააღმდეგობებს, რამაც განაპირობა მასკულინური „ძალაუფლების“ სახის შექმნა ეთნოგრაფიულ ჩანაწერებში (თუმცა უეჭველია, რომ ეს სახე გადაჭარბებულად გამოისახა, რადგანაც ინფორმაციის მომწოდებლებიც მამაკაცები იყვნენ). კოლონიურ პირობებში ერთმანეთისგან გამოიყო „საჯარო“ და „კერძო“ სფეროები, რომლებიც ერთმანეთისგან განუცალკევებელი იყო იმ დროში, როცა „ოჯახს“ წარმადგენდა მთელი „თემი“, — და საზოგადო სფეროში კაცს მიენიჭა გარეგნულად ძალაუფლება, როგორც ეს სახელმწიფოს მიერ ორგანიზებულ საზოგადოებაშია. მაგრამ იმის თქმა, რომ მოგვიანო ხანის ბელადებს ისეთივე პირობებში ჰქონდათ იგივე ძალაუფლება, როგორც ეს ადრეულ ხანებში იყო, ნიშნავს იმ საზოგადოებრივი სტუქტურების არასწორად დანახვას, რომლებშიც სხვა ჯგუფებთან დამყარებული ურთიერთობები ჯერ არ იყო შერწყმული შიდა ეკონომიკურ ბაზისთან ინდივიდუალური ძალაუფლების განხორცილების მიზნით.

ერთი შეხედვით, ის ფაქტი, რომ ძალაუფლების კოლონიურმა უზურპაციამ ზოგიერთ შემთხვევაში დაამხო ბელადების ძალაუფლება, ეწინააღმდეგება ზემოთქმულს. მაგრამ თუ ჩრდილოეთიდან და ჩრდილოეთ-აღმოსავლეთიდან დასავლეთის ვაკემდე და პლატომდე გადაჭიმულ დიდ ტერიტორიაზე კოლექტიური ცხოვრების წესი უცვლელად ნარჩუნდებოდა, სამხრეთით და სანაპირო ზოლებში, იმ მიწებზე, რომლებიც მოგვიანებით აშშ-დ და კანადად იქცა, მოსახლე ადგილობრივ ამერიკელთა საზოგადოებებში ჯერ კიდევ კოლუმბის გამოჩენამდე დაიწყო რყევები. ტერმინ „ტომობრივს“ აქამდე ვიყენებდი შეუფერებლად და სხვადასხვა ხალხთა ორგანიზაციის განურჩევლად, რათა ძირითადი სათქმელი ნათლად გადმომეცა, მაგრამ სინამდვილეში არადასავლელ და არააღმოსავლელ ხალხთა ერთ კატეგორიაში — „პრიმიტიული“, „დამწერლობამდელი“, „ტომობრივი“ და სხვა. — მოქცევა „ცივილიზაციურის“ საპირისპიროდ ისეთი არეულობის წყაროდ იქცა, რომელიც ჯერ კიდევ სათანადოდ არ მოწესრიგებულა. კლასები, თავისი წინააღმდეგობრივი თვისებებით — რომ ერთი მხრივ გაათავისუფლოს ადამიანის უნარები და შემოქმედებითობა შრომის სპეციალიზაციის გზით და, მეორე მხრივ, მწარმოებელი თავისივე ხელით შექმნილი პროდუქტის კონტროლისგან გააუცხოოს, რა თქმა უნდა, უკვე იყო ჩამოყალიბებული ან ჯერ კიდევ ყალიბდებოდა ე.წ. პრიმიტიულ სამყაროშიც ჯერ კიდევ ევროპულ კოლონიზაციამდე. თუმცა ამ მსჯელობის მიზანი იმის ჩვენებაა, რომ, როგორც ეგალიტარულ საზოგადოებებში — სადაც ბელადთა ძალაუფლება მხოლოდ და მხოლოდ პირადი გავლენით იყო ნასაზრდოები — და სტრატიფიცირებულ საზოგადოებებში — სადაც ძალაუფლება საზოგადოებრივი ნაწარმის მნიშვნელოვანი წილის ეკონომიკურ კონტროლს ემყარებოდა, ასევე ამ ორი ძალაუფლებრივი პრინციპის სხვადასხვა ვარიაციის თუ კომბინაციის მქონე საზოგადოებებშიც, როგორებიც კი არსებობდა იმ ისტორიულ მომენტში, როცა კოლუმბი მიადგა ამერიკის კონტინენტებს, ჯგუფის სტრუქტურაში შემდგომ მომხდარი ცვლილებების ბირთვში იდო ოჯახის, როგორც ეკონომიკური ერთეულის გაძლიერება და ნათესაურ სისტემაზე დამყარებული ორგანიზაციისგან მისი მოწყვეტა.

ეგალიტარული საზოგადოებების ძალაუფლებრივი სტრუქტურა, რომელშიც ყველა ინდივიდი თანაბრად იყო დამოკიდებული უფრო ფართო კოლექტივზე და არა ბირთვულ ოჯახზე, გადაწყვეტილების მიღების პროცესს ანაწილებდა მოწიფულ და მხცოვან ქალებსა და კაცებზე, რომლებიც ან ინდივიდუალურად, ან მცირე ჯგუფებად, ან კოლექტიურად იღებდნენ გადაწყვეტილებებს იმ საკითხების შესახებ, რომლებზეც საზოგადოება აკისრებდათ პასუხისმგებლობას. საერთო ჯამში სწორედ ეს წარმოადგენდა მთელი ჯგუფის „საზოგადოებრივ“ ცხოვრებას. გადაწყვეტილებები ეხებოდა პროდუქტის წარმოებასა და განაწილებას, ბანაკისა თუ სოფლის შენარჩუნებას, აგებას და გადატანას; ათასგვარი სპეციალობის და ხელობის შესწავლას და მკურნალად, მხატვრად, მღვდლად, მოცეკვავედ, მთხრობელად ჩამოყალიბებას; საშინაო დავების გადაწყვეტას და ჯგუფის წეს-ჩვეულებების განმტკიცებას; დაბადებასთან, ზრდასრულობასთან, გარდაცვალებასთან დაკავშირებულ და სხვა სარიტუალო ნადიმების გამართვას; ქორწინებას; საწესო ცხოვრებას და ზებუნებრივი ძალის ექსტრალეგალურ თუ ანტისოციალურ მანიპულაციებს; ომის გამოცხადებას და მშვიდობის დამყარებას. ნებისმიერი არასტრატიფიცირებული საზოგადოების მაგალითი გვიჩვენებს, რომ კოლონიზაციამდელ პერიოდში, რამდენადაც შეგვიძლია კულტურის რეკონსტრუირება, კაცების ქალებზე „გაბატონებულ“ კატეგორიად წარმოდგენა იმ მრავალგვარი პროცესების ძალზე გამრუდებულ სურათს გვაძლევს, რომლებითაც ზემოჩამოთვლილ საკითხებზე გადაწყვეტილებები მიიღებოდა[1].

იმისათვის, რომ უკეთ ჩავწვდეთ იმ სოციალური კოლექტივის ბუნებას, საიდანაც წარმოიშვა კლასობრივი დაყოფები, არსებითი მნიშვნელობა აქვს იმის გაგებას, რა შედეგები ჰქონდა გადაწყვეტილების მიღების პროცესში საზოგადოების ფართო ჩართულობას, სადაც არავის არ ჰქონდა ძალაუფლება ვინმეზე საზოგადოებრივი შეთანხმებით (ჰქონდა მხოლოდ პირადი ძალაუფლებით). ამაში არაფერი ახალი არაა მას შემდეგ, რაც ენგელსმა მთელი ეს პრობლემა გააშუქა ნაშრომში „ოჯახის, კერძო საკუთრებისა და სახელმწიფოს წარმოშობა“. გასაკვირი ისაა, რომ ამდენად მცირე დამატებითი კვლევა ჩატარდა იმ პროცესების გამოსავლენად, რომლებითაც სასაქონლო წარმოების და ვაჭართა კლასის გაჩენა დაკავშირებულია ტომობრივი კოლექტივის დაყოფასთან ცალკეულ ერთეულებად, რომელთა კერძო ეკონომიკური პასუხისმგებლობაც გახდა ახალი თაობების აღზრდა.

მამაკაცური მიკერძოებულობა, რომელზეც უკვე ვისაუბრე, იმის ერთ-ერთი მიზეზია, რატომაც არ მიიღეს „ოჯახის, კერძო საკუთრების და სახელმწიფოს“ წარმოშობა უფრო სერიოზულად. მაგრამ სხვა მიზეზი თავად წიგნის ლაკონურობა და შედგენილობაცაა.  წიგნი ისეთ პარადიგმას ამკვიდრებს,   რომელიც ტომობრივ საზოგადოებას კლასობრივს უპირისპირებს. პირველში თითქმის მთელი არაევროპული და არააღმოსავლური სამყარო ერთიანდება, საბერძნეთი, რომი და ადრეული გერმანია კი ნათესობით სისტემებზე დაფუძნებული კოლექტივებიდან კლასობრივ საზოგადოებაზე გადასვლის საფეხურად არის წარმოჩენილი. შესაბამისად, წიგნი დაუკმაყოფილებლობას ტოვებს კოლონიზებულ ხალხებში, რომლებიც კლასობრივი და სახელმწიფო ორგანიზაციებად გარდაქმნის სხვადასხვა საფეხურზე იმყოფებოდნენ, როცა მათი ავტონომიური განვითარება შეფერხდა. მორგანი ცდილობდა მკვეთრი ხაზები გაევლო აცტეკების მმართველობასა და უფრო მყარ სახელმწიფო ორგანიზაციას შორის განსხვავების საჩვენებლად, რითაც პირველთა გადაჭარბებული სურათი დახატა. ამას ენგელსიც დაეთანხმა და ამიტომ მისი შრომა ნაკლებად მიესადაგებოდა ახალი სამყაროს ურბანულ საზოგადოებებს. და რადგან მორგანი, მარქსი და ენგელსი ეთნოცენტრული ხედვის გამო აფრიკას ნაკლებად იცნობდნენ, „ოჯახის, კერძო საკუთრებისა და სახელმწიფოს წარმოშობა“ აფრიკული სამეფოების ანალიზისთვისაც შეუფერებელი გამოდგა. დამატებით ნაკლს წარმოადგენდა ის, რომ ენგელსი ნაკლებად ეხება „ორიენტულ“ საზოგადოებას, მარქსს რომ ასე აინტერესებდა და საზოგადოდ აღმოსავლეთისა და კლასიკური შუაზღვისპირებითის ათასწლოვან პარტიარქალურ საზოგადოებებს შეადგენდა. დაბოლოს, შესაძლოა, ენგელსის შრომა სწორედ იმანაც დააზარალა, რომ ასე ფართოდ იქნა მიღებული — ნაკლოვანებების მიუხედავად, ის ხომ მაინც შესანიშნავი და ღრმააზროვანი თეორიული ტექსტია. მაშინ, როცა მარქსი წინასწარმეტყველი ღვთაების პედესტრალიდან ჩამოიყვანეს და დაიწყეს მისი აღქმა როგორც ბრწყინვალე გონების ადამიანისა, რომელმაც უკეთესი ცხოვრებისკენ ხალხის სწრაფვა ბრძოლისთვის საჭირო თეორიული იარაღით აღჭურვა, ენგელსის ნაშრომის დოგმამდე დაყვანამ, ალბათ, მის წინააღმდეგ ითამაშა. უპირველესად ის „ქალების წიგნად“ შეირაცხა, რომელსაც აკადემიური სფეროს პერიფერიაზე ჰქონდა ადგილი მიჩენილი. არ შემიძლია ერთი ანეკდოტი არ გავიხსენო. როცა წიგნის ახალი გამოცემა ჩემი შესავლით გავუგზავნე ჩემს ერთ კოლეგას, ვიცოდი რა, რომ აინტერესებდა იქ განხილული ბევრი საკითხი, აზრი ვკითხე. მადლობა გადამიხადა წიგნის გაგზავნისთვის და მითხრა, რომ წიგნი მისცა ცოლს, რომელიც დიდი ინტერესით ჩაეფლო მის კითხვაში.

დღეს ასეთი პარადოქსის წინაშე ვართ: თანდათან ვეცნობით მარქსის ზოგიერთ მოსაზრებას ადრეული საზოგადოებრივი ფორმების შესახებ  —რომლებიც არ შევიდა „კაპიტალის“ გამოცემაში ან სხვაგან — „ეკონომიკურ ხელნაწერების“ ნაწილებსა და მოგვიანებით დაწერილ „ეთნოლოგიურ რვეულებში“. მაგრამ ისინი „ოჯახის, კერძო საკუთრებისა და სახელმწიფოს წარმოშობისგან“ განცალკევებით განიხილება, თითქოს აღემატებიან ენგელსის შრომას, თითქოს უკანასკნელი არ წარმოადგენდეს მარქსისა და ენგელსის საერთო ნააზრევის ძირითად სათქმელს. ბოლოსდაბოლოს, ის საკითხები, რომლებსაც „რვეულები“ აყენებს — სასაქონლო წარმოების სრული მნიშვნელობა და მისი ადრეული განვითარება ფულთან და შემდეგ სამონეტო სისტემასთან მიმართებით, ურთიერთობა მონურ და თავისუფალ შრომას, საშინაო და საგარეო ბაზრებს, ანტიკური საზოგადოების ქალაქებსა და სოფელს შორის — განხილული იყო ენგელსის ნაშრომშიც, ამ საკითხების მიმართებით ოჯახთან, როგორც კლასობრივი საზოგადოების ფუნდამენტურ ეკონომიკურ ერთეულთან.

გამონაკლისს წარმოადგენს მარიაროზა დალა კოსტას „ქალები და თემის დამხობა”, რომელიც ამუშავებს ქალთა შრომის მნიშვნელობის საკითხს მშრომელთა ახალი თაობის წარმოებისთვის ოჯახის კერძო საზღვრებში. დალა კოსტა ასევე განიხილავს განსხვავებებს პატრიარქალურ და კაპიტალისტურ ოჯახებს შორის, რაც წარმოების ცენტრმა პატრიარქალური სახლებიდან ქარხნებში გადაინაცვლა. თუმცა, თანამედროვე აკადემიურ გარემოში, სადაც მარქსისტი ანთროპოლოგები უმეტესწილად მუშაობენ, წიგნი მაინც „ქალის საკითხადაა“ მიჩნეული.

ბოლოს მინდა შემოგთავაზოთ საკვლევი კითხვები რომლებიც ზემოთ ნახსენებ დისბალანსს გამოასწორებდა:

1. არის თუ არა მელანეზიასა და ლათინური ამერიკის ტროპიკული ტყეებში მცხოვრებთა შორის ძლიერ ინსტიტუციონალიზებული სქესობრივი ანტაგონიზმი დაკავშირებული  სპეციალიზაციისა და ვაჭრობის განვითარების ადრეულ საფეხურსა და პრიმიტიული კოლექტივების რღვევასთან? რა საერთო მახასიათებლები აქვთ ამ გეოგრაფიულ არეალებს? მოიძებნება მათი პარალელური პროცესები სხვაგან, რომლებიც შესაძლოა აქამდე არ გამოვლენილა იმის გამო თუ ვინ როდის და რას წერდა მათ შესახებ? უკავშირდება თუ არა ფორმალიზებული მტრობა ჭარბი საკვების გამო კონკურენციას, რომელიც თუმცა დროდადრო ეგალიტარული ზეწოლის გამო ლპება, მაგრამ ვაჭრობის გზით მაინც ყალიბდება დამოუკიდებელ ძალად? მოჰყვება თუ არა ამას თანმდევი გადასვლა მატრილინეალურიდან პატრილინეალურ ნათესაობით სისტემაზე? რამდენად ღრმა გავლენა იქონია სოციალურ სტრუქტურაზე მონობამ (ლათინურ ამერიკაში იანოამა ამ მხრივ მეზობელი ხალხებიდან პირველ ადგილზე იდგა) ან პლანტაციების შრომაში რეკრუტირებამ (ასე ხშირი რომ იყო მელანეზიაში)?

2. რა შეგვიძლია ვთქვათ ქსოვილის, როგორც  საქონლად მარტივად ტრანსფორმირებადი ნაწარმის კომპარატიულ შესწავლაზე? ქსოვილი იდეალური საქონელია არა მხოლოდ ევროპაში (და არა მხოლოდ „კაპიტალის“ პირველი ასი გვერდის გამო), არამედ ის ყველგან გამოსადეგია და ბევრგან არსებითი, და ამავდროულად წარმოშობს ფართო მოთხოვნას როგორც ფუფუნების საგანი, რომელიც მუდმივად უნდა განახლდეს. ის იოლად ინახება, არ არის მეტისმეტად მძიმე ტრანსპორტირებისთვის და მისი ხელით დამზადება მეტად დიდ დროს მოითხოვს. ქსოვილი მნიშვნელოვანი იყო სასაქონლო წარმოების გაჩენისა და ფართო ოჯახური მეურნეობის ეკონომიკურ ერთეულად ჩამოყალიბებისთვის. გავითვალისწინოთ ისეთი შემთხვევები, როგორიცაა მარქსის მითითებები იმის შესახებ, რომ (პატრიარქალურ) ორიენტალურ ოჯახურ მეურნეობებში ცოლები და ქალები აწარმოებდნენ ქსოვილს; მე-18 საუკუნეში ანგოლასა და ზამბიაში პორტუგალიის ელჩის, დე ლაკერდას  მიერ ნახსენები გასაყიდი ქსოვილი (Burtom 1969: 79); ინგლისის მიერ ინდოეთის საფეიქრო ინდუსტრიის განადგურება მისი დაპყრობის შედეგად; ქსოვილის როლი ინკას სახელმწიფოს ეკონომიკური ბაზისის განმტკიცებაში, რაზეც ჯონ მურა საუბრობს (1962); ქსოვილის მანუფაქტურის სავარაუდო მნიშვნელობა კლასების განვითარებისთვის მესოპოტამიაში (არაფორმალურად მიუნიშნებია ჩემთვის რობერტ ადამსს, რომ ამ სივრცეში კლასისა და ოჯახის ადრეული ურთიერთობების რეკონსტრუირების მცდელობისთვის არსებობს მონაცემები ქალების, როგორც მქსოველი მშრომელების და მათი სტატუსის ჩამოქვეითების შესახებ); ქსოვილის, როგორც სავაჭრო საგნის მნიშვნელობა მაიას ხალხს შორის (ჯუნ ნაშმა შემატყობინა, რომ გვიანი ხანის მაიას საზოგადოებაში უფრო დამოუკიდებლები იყვნენ მქსოველი და სხვა პროფესიის — მეთუნე, მკურნალი, მეანი და ვაჭარი ქალები).

3. რა შეგვიძლია ვთქვათ სასაქონლო წარმოების შესახებ სხვა ათვლის წერტილიდან, მაგალითად, ბაზრის პოზიციიდან? შიდა ბაზრებისა და საგარეო ვაჭრობის შესწავლა კლასისა და სახელმწიფოს აღმოცენებასთან კავშირში აშკარად მოიკოჭლებს ოჯახის ეკონომიკურ ერთეულად ჩამოყალიბებასთან დაკავშირების მიმართულებით. მაგალითად, დასავლეთ აფრიკაში მიღებული მონაცემები, რომლებიც გვეუბნება, რომ ქალები საშინაო ბაზარზე ერთვებოდნენ, ხოლო კაცები საგარეო ვაჭრობით იყვნენ დაკავებულნი, უფრო ხშირად ქალისა და მამაკაცის სტატუსების შესადარებლად გამოიყენება და ნაკლებად ექცევა ყურადღება მათ მნიშვნელობას კლასისა და სახელწიფო წარმონაქმნის რეკონსტრუქციისათვის. ურიცხვი საკითხი საჭიროებს გამოკვლევას ამ რეგიონში, სადაც ხუთ საუკუნეზე მეტ ხანს ვაჭრობიდან მიღებული გადასახადები ედო საფუძვლად სამეფო ცენტრებს, რომლებიც მუდმივი ჯარისა და საგულდაგულოდ შერჩეული გარემოცვასთან ერთად ინარჩუნებდნენ თავს. ცენტრების ისტორიული აღზევება და დაცემა, ურბანული განვითარების მასშტაბი, მათ და მიწათმოქმედ სასოფლო სივრცეს შორის ეკონომიკური კავშირის ბუნება ის საკითხებია, რომლებიც ნამდვილად ეხება სულ მცირე მაღალი კლასის ოჯახების წარმოებით ეკონომიკურ ერთეულებად ჩამოყალიბებას. დასავლეთ აფრიკის მრავალ მხარეში ნათესაობრივ სისტემაზე დაფუძნებულმა ჯგუფებმა კოლექტივებად ცხოვრება კოლონიურ პერიოდამდე დიდი ხნით ადრე შეწყვიტა. დასავლეთ აფრიკა გვაწვდის იმის მაგალითებსაც, როგორ უწევდნენ წინააღმდეგობას ქალები საზოგადოებრივი ძალაუფლების ახლადგანვითარებული ფორმებისგან მათ გამორიცხვას (მაგალითად, ნიგერიის იგბო ხალხი).

4. დღეს ასე გაზრდილი ინტერესის პრობლემა არის პრეკაპიტალისტური კლასობრივი საზოგადობების სტრუქტურა, რომლებსაც ერთიანად უწოდეს „ორიენტული“. იმ საკითხებს შორის, როგორიცაა ურთიერთობა ქალაქსა და სოფელს შორის, კლასების ბუნება და ვაჭრობის მასშტაბი, არ შეიძლება პატრიარქალური გაფართოებული ოჯახის უგულებელყოფა, ცენტრალური ინსტიტუტისა მაღალ და დაბალ კლასებში მიღებული ვარიაციებით.

5. უსაზღვროდ შეიძლებოდა გაგრძელება, მაგრამ იდეოლოგიით დავასრულებ. მომხიბვლელი კითხვების სერია ყოვლისმცოდნეობასა და ყოვლისშემძლეობის, აბსოლუტური სიკეთისა და ბოროტების კონცეფციების შესახებ, კლასიკური თეოკრატიების აღზევებას რომ ახლავს თან, ვერ უგულებელყოფს იმას, რომ ის, რაც პირველად იქცევა ბოროტებად, სქესი, მაცდუნებელი ქალითაა გამოხატული და არა კაცით. როდის იცვლება ქალის პოზიტიური ნაყოფიერების აღმნიშვნელი ქალური სიმბოლო ბოროტებისკენ მაცდუნებელ სიმბოლოდ? აცტეკთა თეოლოგია ასეთი აბსოლუტებისკენ მიმავალ გზას ადგა, კოლონიზაცია რომ დაიწყო. შეგვიძლია მასში ქალის მეორე სიმბოლო აღმოვაჩინოთ? როდის ჩნდება ეს სიმბოლო მესოპოტამიაში? ძალიან ადრე დაკანონდა, რომ ქალს მეტად აღარ  ჰქონდა „ორი ქმრის“ ყოლის უფლება, წინააღმდეგ შემთხვევაში ჩაიქოლებოდა. პროტესტანტული ეთიკის ერთი საინტერესო ვერსიის თანახმად ქალები ცხოვრობდნენ ცალკე, როგორც ასკეტები, მონაზვრები, მაგრამ შეეძლოთ დამოუკიდებელი ბიზნესი ჰქონოდათ და ქსოვილი ეწარმოებინათ.

შეჯამების სახით ვთქვათ, რომ ოჯახური ფორმების ცვლილების ანალიზისთვის მეორეული სტატუსის მინიჭება სოციალური ინტერპრეტაციას არა მხოლოდ არასრულს, არამედ არასწორს ხდის. ქალების გამოტოვება ანალიზიდან, როგორც ქალებისა, ანალიზს მიღმა ტოვებს ხალხს, რადგანაც დიალექტიკა, რაც გადაწყვეტილების ინდივიდუალურად მიღებაში ვლინდება, სოციალური პროცესის არსს წარმოადგენს. გამოტოვება პრეკლასობრივ და კლასობრივი საზოგადოებების ანალიზისას მექანიკურ დეტერმინიზმს უწყობს ხელს. დაბოლოს, ქალებთან დაკავშირებული საკითხების მეორეულად ჩამოქვეითება მხოლოდ მოვლენათა გაგებას კი არ უშლის ხელს, არამედ აგრეთვე მასკულინური წინააღმდეგობის კედელზე კიდევ ერთ ქვას ადებს და უბიძგებს ქალებს, რომ მარქსიზმზე უარი თქვან იმ მიზეზით, რომ ის მათი პრობლემების გადაჭრისთვის შეუფერებელია. შედეგად კი ბრკოლდება ის პოზიტიური როლი, რაც მარქსიზმმა უნდა შეიტანოს ქალების მოძრაობაში. მარქსმა ხაზი გაუსვა იმას, რომ საზოგადოებაში ქალების ჩაგვრა ზოგადად ჩაგვრის საზომი იყო. შეიძლება დავამატოთ, რომ საზოგადოებრივი წესრიგის წინააღმდეგ მიმართულ მოძრაობაში ქალების ჩართულობა ამ მოძრაობის ძლიერებისა თუ სისუსტის საზომია.

[1] საჭიროა, გადავამოწმოთ ჯგუფების შესახებ ეთნოგრაფიული მასალაც. მაგალითად, ავიღოთ კაცების მიერ ქალების „გაცვლა“ ავსტრალიაში. უხუცესმა კაცებმა შეიძლება დიდი დრო დაუთმონ ასეთ გაცვლაზე საუბარს ( როგორც ჰარტი და ფილინგი ყვებიან), მაგრამ ამ საუბარში უხუცესი ქალებიც ერთვებიან. უხუცესები ვაჟებსაც ასევე აქორწინებენ. ახალგაზრდებს კი აქვთ უფლება, უარი თქვან ქორწინებაზე. გარდა ამისა, ქორწინება ისეთი მნიშვნელოვანი მაინც არაა, რადგან განქორწინება ხდება მარტივად, ხოლო სექსუალური ურთიერთობების ექსკლუზიის ცნება მათში საერთოდ არ არსებობს. ამიტომაც, ასეთ შემთხვევებში ქალების მიმართ კაცების „ძალაუფლებაზე“ საუბარი ისე, თითქოს ვიქტორიანული ეპოქის მამა პირად მონობაში ათხოვებდეს ქალიშვილს იმ კაცზე, ვინც მოესურვება, ეთნოცენტრული და მცდარი სურათის დახატვას ემსახურება.