როდესაც ვსაუბრობთ თვითმკვლელობის პრობლემაზე, ახალი დროის პირმშოს პირველი სწორედ ალბერ კამიუ ახსენდება. მეოცე საუკუნის ექსისტენციალიზმის სახე, გარდა იმისა, რომ ბრწყინვალე სტილით გამოირჩევა, საოცრად სწვდება თანამედროვე ადამიანური ბუნების წიაღისეულ პრობლემებს. მისი ტრიპტიხი, „უცხო“, „სიზიფის მითი“ და „კალიგულა“ ამის სრულიად ნათელი მაგალითებია. თავისთავად საოცარია კავშირი „უცხოსა“ და „სიზიფის მითს“ შორის, რისი დანახვაც ერთი შეხედვით რთულია, თუმცა აღმოჩენისთანავე ნათელი ხდება და გვაფიქრებს, თუ რაოდენ რეალური ხორცი შეიძლება შეისხას ფილოსოფიურმა ტრაქტატმა.

ამ თემაზე საუბრისას ყველაზე ხშირად გამოყენებული ციტატა „სიზიფის მითის“ პირველივე სიტყვებს გადმოსცემს: „მხოლოდ ერთი მნიშვნელოვანი ფილოსოფიური პრობლემა არსებობს: თვითმკვლელობა. გადაწყვიტო, ეს ცხოვრება ღირს თუ არა იმად, რომ ბოლომდე გალიო, იგივეა, რაც ძირითად ფილოსოფიურ კითხვას გასცეს პასუხი“. დანარჩენი მხოლოდ თამაშიაო, დასძენს შემდგომში. რა თქმა უნდა, საინტერესოა კამიუს ამგვარი დამოკიდებულება სუიციდის მიმართ. თავისთავად ნათელია, რომ კამიუსთვის საინტერესოა მხოლოდ ის, რაც უკავშირდება სიკვდილსა და სიცოცხლეს, დანარჩენი უმნიშვნელოა, სულ ერთია: „მნიშვნელოვან საკითხებში მე იმას ვგულისხმობ, რასაც შეიძლება სიკვდილი მოჰყვეს, ან სიცოცხლის წყურვილის გაათკეცება“. ძნელია არ დაეთანხმო გამოცდილებათა სემანტიკის ამგვარ კლასიფიკაციას - ყველაფერი უმნიშვნელოა, გარდა სიცოცხლისა. თუმცა საინტერესო ნიუანსი სწორედ ამ დებულების წინააღმდეგობით შემოდის, როდესაც ადამიანს უქრება მნიშვნელოვნობის განცდა სიცოცხლის მიმართ. ეს ტენდენცია თანამედროვე სამყაროში უფრო მეტადაა შესამჩნევი. ძველად, ამბობს კამიუ, თუნდაც გალილეოს მაგალითი რომ ავიღოთ, სიცოცხლე უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე იდეა. არანაირ ვიტალურ განსხვავებას არ იძლევა ის, სამყარო გეოცენტრულია და ჰელიოცენტრული, არც ონტოლოგიური არგუმენტისთვის მოუკლავს ვინმეს თავი. დედამიწაზე თუ არის რაიმე ღირებული, ესაა იდეა და თუ იდეაც კი არაა საკმარისი სუიციდისთვის, მაშ რა უბიძგებს ამდენ ადამიანს გადადგას ეს ნაბიჯი? იდეისთვის თავგანწირვა მხოლოდ ფანატიზმში გადასულ რელიგიურ აღმსარებლებს ძალუძთ, რომელთაც სურთ საკუთარ იდეალებს გაუყვნენ. ეს ფანატიზმი დადებითია და უარყოფითი - გაურკვეველია, მათ არ გააჩნიათ ჭეშმარიტება-მცდარობის კატეგორია. აბო თბილელის თავდადება ქრისტიანობისთვის იმდენადაა დადებითი, რამდენადაც იგი აღქმულია ქრისტიანის მიერ. ამდენად ეს დაშვებაც არაა საკმარისი სუიციდის აქტისკენ ნაბიჯის გადადგმის ასახსნელად. ჩვენ გვჭირდება ობიექტური საბაბი, რომელიც ვლინდება ყველაში, ობიექტური ტრანსცენდენტალიზმის მსგავსი სისტემით. ამას ეძიებს კამიუ და სწორედ აქ შემოჰყავს აბსურდის ცნებაც: „ისეც ხდება, რომ არსებული დეკორაციები ინგრევა. გაღვიძება, ტრამვაი, ოთხი საათი სამსახურში ან ქარხანაში, ჭამა, ტრამვაი, ოთხი სამუშაო საათი, ჭამა, ძილი და ორშაბათს, სამშაბათს, ოთხშაბათს, ხუთშაბათს, პარასკევს და შაბათს ეს უცვლელი რიტმი მეორდება დროის უმეტეს ნაწილში. მხოლოდ ერთ დღეს გაისმის კითხვა რატომ? და ყველაფერი ამ გაკვირვებით შეფერადებული დაღლილობით იწყება. დაწყება მნიშვნელოვანია“. კამიუს ეს სიტყვები აჯამებს თანამედროვე ადამიანის ცხოვრებას. მონოტონური დღეები და ცხოვრებისგან მინიმუმის მიღებით დაკმაყოფილება ადამიანს აქცევს აბსურდულ არსებად. თვითონ აბსურდის ცნებასაც კამიუ განმარტავს, როგორც ურთიერთდაპირისპირების ერთ პრედიკატს. იგი ცალკე ერთ ცნებასთან მიმართებით არ არსებობს. ჩვენ ვერ მივაწერთ აბსურდულობას დანით შეიარაღებულ ადამიანს, სანამ მას არ დაემატება თავდასხმა თოფით შეიარაღებულ ადამიანზე. აბსურდის გრძნობა კი, როგორც სიცოცხლისეული ანუ უფრო მასშტაბური ფენომენი, შეინიშნება ადამიანსა და სამყაროს შორის კავშირში. ადამიანი სრულიად არარაობაა სამყაროს წინაშე. შემმეცნებელი არსება? არა, სამყარო თვითონ შეიმეცნებს მას, ადამიანი კი არაა ინფორმაციის მატარებელი არსება, არამედ პირიქით, ინფორმაცია ატარებს ადამიანს. ცოდნა უსასრულოა, ადამიანი კი სასრულზე უფრო სასრული არსება. კამიუ ძალიან მძაფრად აპელირებს ცოდნისა და ადამიანის კორელაციაზე და ამბობს, რომ ახალი ადამიანი ინფორმაციას ატარებს და არა ცოდნას. ცოდნა უფრო ინტიმური, თვითშემეცნებისა და თვითაღმოჩენის პროდუქტია, ხოლო ინფორმაცია საყოველთაოა, ყველასთვის ხელმისაწვდომია, თუმცა უსრული. ყველაზე განათლებულ ადამიანსაც კი რომ უთხრათ, რომ მას არა აქვს ძირეული ცოდნა, ყველანაირი თვალთმაქცობის გარეშე გიპასუხებთ, რომ მართალი ხართ.

კამიუსთან აბსურდის გრძნობა იბადება მაშინ, როდესაც ადამიანი სამყაროს მიმართ აბსოლუტურად უსუსურად ცხადდება. ეს შედეგია ადამიანის უკვდავების იდეის მოსპობისა. როდესაც ადამიანი ხვდება, რომ მხოლოდ ის არსებობს, რაც რეალურადაა და არაფერი ტრანსცენდენტური აღარ გვეგულება, მას შიში იპყრობს - მართლაც, როდის შემიძლია ვთქვა დარწმუნებით, რომ მე ეს ვიცი - ვკითხულობთ „სიზიფეს მითში“ - მაგალითად, მე ვიცი, რომ ჩემი გული არსებობს, რადგან იგი შემიძლია შევიგრძნო; ასევეა სამყარო, რომელსაც ვეხები. ამის საფუძველზე შეიძლება ვამტკიცო, რომ არსებობს ორი რამ: - მე და გრძნობადი სამყარო. აქ ჩნდება ყველა ჩემი მეცნიერება, სხვა დანარჩენი გონების კონსტრუქციაა და მეტი არაფერი.

იმ სამყაროში, რომელშიც ღმერთი მოკვდა, ძნელია დაეყრდნო გრძნობად სამყაროს, რომელიც არ გაძლევს არაფერს ისეთს, რომელიც ოდნავად მაინც შეედრება აღთქმულ მიწას, სამოთხეს ან რაიმე ამდაგვარს. კამიუ, ფაქტობრივად, საუბრობს ნიცშესა და დოსტოესვკის შემდგომი ყველა ადამიანის სახელით. მართლაც, რომელი ადამიანია კმაყოფილი საკუთარი ცხოვრებით. ცხოვრება, როგორც დეკორაცია, ოდესმე ჩამოიშლება და ადამიანი დარჩება საკუთარი აბსურდის წინაშე დაუცველი. აქ შემოდის აბსურდის ფილოსოფიაც, რომლის მანიფესტიცაა სიზიფის მითი, თვით სიზიფი, რომელიც ჩაბმულია ქვის გორვის მონოტონურ საქმეში. ქართულ ლიტერატურაში გავრცელებულია ფრაზეოლოგიზმი სიზიფეს ცოდვა, იგივე წყლის ნაყვა, რომელიც აღნიშნავს უშედეგო, უნაყოფო საქმეს, ქვას, რომელიც ყოველი აზიდვისას ისევ უკან გორდება. ასეთ საქმეს ადამიანი უნდა შეეშვას. მაგრამ რა ვქნათ, როცა ასეთი საქმეა მთელი ცხოვრება? როდესაც თვით სიცოცხლე გადაიქცევა სიზიფეს ცოდვად? უნდა დავასრულოთ თუ არა იგი? არაო, ამბობს კამიუ, მას უნდა შევეგუოთ. მართალია, ჩვენთან ერთად ჩვენივე აბსურდიც გაქრება, თუმცა ასეთი გაქრობა არ გვჭირდება. მეტიც, საერთოდ არ გვსურს მისი გაქრობა. ჩვენ გვსურს მასთან ადაპტირებული ცხოვრება. რაღაც გაგებით ეს სასარგებლოც კია: იგი არ გიშვებს მაღლა, იგი მიწაზე გაბამს და გახსენებს, რომ ყოველი შენი ქმედება აბსურდულია. ეს იგივე სოკრატეს ცოდვაა, რომელიც მთელი ცხოვრება აპელირებდა ცოდნის შეუძლებლობაზე. ის ფაქტი, რომ ერთადერთი ცოდნა არცოდნაა, სოკრატეს აქცევს აბსურდის ადამიანად და აყენებს მას სიზიფეს გვერდით აბსოლუტურად ლეგიტიმურ ილუსტრაციად.

აბსურდის შეგუებას ორი შედეგი აქვს: გაძლიერებული ვნება და გულგრილობა. ეს უკანასკნელი კამიუს ბრწყინვალედ აქვს ილუსტრირებული თავის „უცხოში“, რომლის პირველივე სიტყვებიც კი შემზარავია და ამავდროულად უაღრესი აბსურდულობის, ინდიფერენტულობის გამოხატულება: „დღეს დედა გარდაიცვალა, ან იქნებ - გუშინ. რა ვიცი: მოხუცთა თავშესაფრიდან დეპეშა მივიღე: - „დედა გარდაიცვალა, დაკრძალვა ხვალ, ვიზიარებთ თქვენს მწუხარებას“. რას გაიგებ, იქნებ გუშინ მოკვდა“. ამას გარდა, მერსო, მთავარი პერსონაჟი, ხშირად გამოირჩევა გულგრილი რეპლიკებით: „სულ ერთია“ - პასუხობს იგი ყველას, მათ შორის რაიმონდს, რომელიც მეგობრობას სთავაზობს და მარის, რომელიც ცოლქმრობას სთავაზობს. ესაა უკიდურესი გამოხატულება გულგრილობისა, რადგან ორივე არის ადამიანური ცხოვრების განუყოფელი ასპექტი, როგორც არისტოტელემ განსაზღვრა, ადამიანი, ანუ zoon politikon, რომელიც არ მიილტვის ამგვარი ერთობისკენ, იგი ან ცხოველია ან ღმერთკაცი. მერსო ალბათ ეს უკანასკნელია. ბორხესის მიერ დადგენილ სიუჟეტურ მოტივთაგან ერთ-ერთი, როგორც ვიცით, სწორედ ღმერთის თვითმკვლელობაა. თვითმკვლელობის თემაც ზუსტად აქ ჩანს, კერძოდ, როდესაც მერსო სრულიად აბსურდულ სიტუაციაში ოთხჯერ გაისვრის და მოკლავს არაბს. ეს სუიციდის აქტია იმდენად, რამდენადაც მან იცოდა, რომ მკვლელობა სიკვდილით ისჯებოდა. ეს გადაწყვეტილება მან დამოუკიდებლად მიიღო. მთავარ შეკითხვას იგი მაინც პასუხგაუცემელს ტოვებს, როდესაც ციხის სიკვდილმისჯილთა საკანში საკუთარ თავთან საუბრისას თავისუფლებისადმი ნოსტალგია შემოაწვება და დაფიქრდება, როდესმე ხომ მაინც უნდა მომკვდარიყო, რა მნიშვნელობა აქვს, ახლა იქნებოდა ეს თუ ოცი წლის შემდეგ. თუმცა გაცდენილი ოცი წელი მაინც გულდასაწყვეტიაო, იტყვის ბოლოს.

@Feedc