ევრაზიის ეკონომიკური კავშირი (EAEU) რუსეთისა და მისი მოკავშირეების - ბელარუსისა და ყაზახეთის მიერ 2015 წელს დაფუძნდა. მალევე მას ყირგიზეთი და სომხეთი შეუერთდა, ხოლო მოლდოვა ჯერ-ჯერობით, მხოლოდ დამკვირვებლის სტატუსით სარგებლობს. შეიძლება თამამად ითქვას, რომ ევრაზიის ეკონომიკური კავშირი საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდგომ პოსტსაბჭოთა სივრცეში ევროპის კავშირის ანალოგი და საპირწონე საერთაშორისო ორგანიზაციაა. ორგანიზაციის წევრი ქვეყნები ერთმანეთთან ეკონომიკურ ურთიერთობაში განსაკუთრებული შეღავათებით სარგებლობენ, რაც მეტწილად გაზისა და ნავთობის ფასებზე და საბაჟო გადასახადების გაუქმებაზე ვრცელდება. მკვლევართა აზრით, ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის წევრი სახელმწიფოები პოსტსაბჭოთა სივრცეში ყველაზე პრორუსულ ქვეყნებად ითვლებიან. შესაბამისად, უნდა ვივარაუდოთ, რომ კავშირის გაფართოებასა და გაძლიერებაში რუსეთის მთავარი მოტივაცია რეგიონში გავლენის მოპოვება და საბჭოთა კავშირში ყოფნის მსგავსად, სხვა სახელმწიფოების მასზე დამოკიდებულების გაზრდაა. წინამდებარე ანალიტიკური დოკუმენტის მიზანია, ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის დაარსებისა და ფუნქციონირების ისტორიის მოკლე მიმოხილვა, აგრეთვე ფაქტების საშუალებით კავშირის გაფართოებაში რუსეთის, როგორც მთავარი აქტორის მიზნების ობიექტურად წარმოჩენა. ქვემოთ სწორედ ამაზე ვისაუბრებთ. ევრაზიის ეკონომიკური კავშირი (მოკლე მიმოხილვა) ევრაზიის ეკონომიკური კავშირი (EAEU) (ინგ. Eurasian Economic Union; რუს. Евразийский экономический союз) არის საერთაშორისო ორგანიზაცია, რომელიც წევრ სახელმწიფოებს შორის რეგიონალურ ეკონომიკურ ინტეგრაციას გულისხმობს. მას აქვს საერთაშორისო იურიდიული ძალა და 2014 წლის 29 მაისს ევრაზიული ეკონომიკური კავშირის ხელშეკრულებით დადგინდა. თავდაპირველად, კავშირის შექმნის კონცეფცია, ყაზახეთის პირველმა პრეზიდენტმა, ნურსულთან ნაზარბაევმა საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, 1994 წელს მოსკოვის უნივერსიტეტში სიტყვით გამოსვლის დროს განაცხადა. კავშირის შექმნის იდეა, 2000 წელს განხორციელდა, როცა რეგიონალური ორგანიზაცია - ევრაზიის ეკონომიკური საზოგადოება (EAEC or EurAsEC)[1] დაარსდა. იგი აერთიანებდა ბელარუსს, ყაზახეთს, ყირგიზეთს, რუსეთსა და ტაჯიკეთს. მოგვიანებით, 2010 წელს ევრაზიის ეკონომიკურმა საზოგადოებამ მისი ძირითადი ამოცანა - ევრაზიის საბაჟო კავშირი (The Eurasian Customs Union - EACU)[2] - დააფუძნა, რაც წევრ სახელმწიფოებს ერთმანეთთან საბაჟო გადასახადებისგან ათავისუფლებდა და თითოეულ საქონელზე საერთო ტარიფს აწესებდა. ამის შემდგომ, 2011 წლის ოქტომბერში ევრაზიის ეკონომიკურმა საზოგადოებამ და ევრაზიის საბაჟო კავშირმა მაშინდელი რუსეთის პრემიერ-მინისტრის ვლადიმერ პუტინის ყურადღება მნიშვნელოვნად მიიქცია. შედეგად, 2011 წლის 18 ნოემბერს, ბელარუსიის, ყაზახეთისა და რუსეთის პრეზიდენტებმა ხელი მოაწერეს ხელშეკრულებას, რომელიც 2015 წლისათვის ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის შექმნას გულისხმობდა. ხელშეკრულება მომავალი ინტეგრაციისთვის სამოქმედო გეგმას მოიცავდა. მეტიც, ევროკომისიის მოდელის მიხედვით ევრაზიული ეკონომიკური კომისია (The Eurasian Economic Commission - EEC)[3] დაფუძნდა, რომელიც 2012 წლის 2 თებერვლიდან ფუნქციონირებს და იგი დღევანდელი ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის მუდმივ მერეგულირებელ ორგანოს წარმოადგენს. აგრეთვე, 2012 წლის 1 იანვრიდან დაფუძნდა ევრაზიის ეკონომიკური სივრცე (The Eurasian Economic Space or Single Economic Space)[4], რაც ერთიან ბაზარს წარმოადგენს და ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის ფარგლებში ადამიანის, საქონლის, მომსახურებისა და კაპიტალის თავისუფალ გადაადგილებას ითვალისწინებს. 2014 წლის 29 მაისს ბელარუსიის, ყაზახეთისა და რუსეთის ლიდერებმა ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის შეთანხმებას ხელი მოაწერეს და 2015 წლის 1 იანვირად იგი[5] ოფიციალურად დაფუძნდა. 2015 წლის 12 აგვისტოს ყირგიზეთი კავშირის ოფიციალური წევრი გახდა. ამავე წელს, მას შეუერთდა სომხეთიც და იგი ერთადერთი ქვეყანაა, რომელსაც კავშირის სხვა წევრ სახელმწიფოებთან საერთო საზღვარი არ გააჩნია. 2017 წლის აპრილში მოლდოვა კავშირის ოფიციალური დამკვირვებელი ქვეყანა გახდა, ხოლო 2020 წლის 11 მაისს უზბეკეთის კავშირში დამკვირვებლის სტატუსით გაწევრიანებას პარლამენტის ზედა პალატამ მხარი დაუჭირა. დღესდღეობით, ევრაზიის ეკონომიკური კავშირი, მხოლოდ 5 სახელმწიფოს აერთიანებს და იგი წარმოდგენილია აღმოსავლეთ ევროპის, ცენტრალური აზიისა და დასავლეთ აზიის ტერიტორიებზე.[6] ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის დომინანტი სახელმწიფო და მისი ზოგადი ინდიკატორები ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის ოფიციალურ ვებ-გვერდზე ვკითხულობთ, რომ კავშირი კონკურენტუნარიანობისა და ეროვნულ ეკონომიკას შორის თანამშრომლობის გასაზრდელად შეიქმნა. აგრეთვე, მას თვითგანახლების უნარი გააჩნია და წევრ-სახელმწიფოთა შორის ცხოვრების დონის ამაღლებასა და სტაბილურ განვითარებას ხელს უწყობს. უნდა აღინიშნოს, რომ ევრაზიის ეკონომიკურ კავშირში რუსეთი აშკარად დომინანტი სახელმწიფოა. მაგალითად, 2018 წელს ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის მთლიანი ვაჭრობის 96.9%-ს რუსეთთან ვაჭრობა შეადგენდა, ხოლო დანარჩენ ოთხ წევრს ქვეყანასთან - 3.1%-ს[7]. მეტიც, 2015 წლამდე, კავშირის წევრ სახელმწიფოებს შორის ვაჭრობამ პიკს 2012 წელს მიაღწია და 73.1 მილიარდი აშშ დოლარი შეადგინა, რაც კავშირის დაფუძნებიდან დღემდე არ განმეორებულა.[8] თუმცა, თუ გადავხედავთ ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის ზოგად ინდიკატორებს, მივხვდებით, რომ კავშირის საშუალებით რუსეთის ლიდერი თავის გავლენას რეგიონში საკმაოდ აძლიერებს და რუსეთს, როგორც თანამედროვე მსოფლიოს ერთ-ერთ გავლენიან ცენტრად ფორმირებაში პოზიციებს უმყარებს. ამავე დროს, იგი ცდილობს, გარკვეულწილად დააკნინოს ევროკავშირის, როგორც წარმატებული პოლიტიკური და ეკონომიკური ორგანიზაციის სტატუსი. ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის ზოგადი ინდიკატორები[9] ეკონომიკა მოსახლეობა ენერგეტიკა მთლიანი შიდა პროდუქტი - 1.9 ტრლნ აშშ დოლარი (გლობალური GDP-ის 3.2%); ინდუსტრიული წარმოება (2018) - 103.1% (გლობალური წარმოების 2.2%); საგარეო ვაჭრობა (2018) - 753.8 მლრდ აშშ დოლარი (გლობალური ექსპორტის 2.8%, იმპორტის - 1.7%). მოსახლეობა - 184.3 მლნ ადამიანი (მსოფლიო მოსახლეობის 2.4%); ეკონომიკურად აქტიური მოსახლეობა - 94.3 მლნ ადამიანი (გლობალური მაჩვენებლის 2.8%); უმუშევრობის დონე - 5%[10]. ნავთობი - 647.8 მლნ/ტ (გლობალური წარმოების 14.5%, მსოფლიოში პირველი); გაზი - 781.7 მლნ კუბ/მ (გლობალური წარმოების 20.2%, მსოფლიოში მეორე.) ელექტრო ენერგია - 1 284.8 მლნ კვტ/ს (გლობალური წარმოების 4.8%, მსოფლიოში მეოთხე) წარმოება ინფრასტრუქტურა სოფლის მეურნეობა ფოლადი - 66.1 მლნ/ტ (გლობალური წარმოების 3.7%, მსოფლიოში მეხუთე); მინერალური სასუქები - 15.9 მლნ/ტ (გლობალური წარმოების 26.3%, მსოფლიოში მეორე); თუჯი - 55 მლნ/ტ (გლობალური წარმოების 4.4%, მსოფლიოში მესამე). რკინიგზა - 109.3 ათასი კმ (მსოფლიო რკინიგზის 8.4%); ავტომაგისტრალი - 1735.7 ათასი კმ (მსოფლიო ავტომაგისტრალის 4.7%); ინტერნეტი - მოსახლეობის 83.7% სარგებლობს ინტერნეტით (მსოფლიო მომხამრებლების 3.9%). სოფლის მეურნეობა - 109.9 მლრდ აშშ დოლარი (გლობალური წარმოების 5.5%); მარცვლეული - 141.9 მლნ/ტ (გლობალური წარმოების 5.3%, მსოფლიოში მეხუთე); რძე - 45.9 მლნ/ტ (გლობალური წარმოების 5.3%, მსოფლიოში მესამე) რუსეთისა და პოსტსაბჭოთა ქვეყნების პოლიტიკა ევრაზიის ეკონომიკურ კავშირის მიმართ როგორც უკვე ვიცით, საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდგომ 15-მა სახელმწიფომ ცხოვრება დამოუკიდებლად განაგრძო. მათგან, ნაწილი დემოკრატიის გზას დაადგა და დასავლური ორიენტაცია აირჩია, ნაწილმა დემოკრატიას უარი უთხრა და კვლავ რუსეთთან ერთად თანაცხოვრება დაიწყო, ისინი უფრო პრორუსულ სახელმწიფოებად იქცნენ. მათ რიგებს გამოეყო მესამე ტიპის სახელმწიფოები, რომლებმაც უარი ბოლომდე ვერ თქვეს ვერც დასავლეთზე და ვერც რუსეთთან ურთიერთობაზე, ასეთი სახელმწიფოები, ხშირშემთხვევაში, ბუფერები არიან და მათ სატელიტებს[11] უწოდებენ. არაერთი მკვლევარი ამტკიცებს რომ რუსეთს სურს, დაიბრუნოს ,,ძველი დიდება“, რომელსაც იგი საბჭოთა კავშირის პერიოდში ფლობდა. ნაკლებად სავარაუდოა, რომ რუსეთი რეგიონში პირველობას ოდესმე დათმობს, პირიქით ის გამუდმებით ცდილობს, რომ სხვადასხვა პოლიტიკური თუ ეკონომიკური ინსტრუმენტებით საკუთარი გავლენა და მასზე დამოუკიდებელი სახელმწიფოების რაოდენობა გაზარდოს. მეტიც, რუსეთის საგარეო პოლიტიკის განახლებული კონცეფციის (2016) ძირითადი მიზნების მიხედვით რუსეთს, როგორც თანამედროვე მსოფლიოს ერთ-ერთ გავლენიან ცენტრად, პოზიციების გამყარებას სურს, აგრეთვე - მეზობელ სახელმწიფოებში დაძაბულობის კერებისა და კონფლიქტების აღმოფხვრაში ხელშეწყობა, ახალი კონფლიქტების პრევენცია და რუსული ენის პოზიციების გავრცელება და გაძლიერება.[12] შეიძლება თამამად ითქვას, რომ ევრაზიის ეკონომიკური კავშირი, რუსეთის ერთ-ერთი თვალსაჩინო და საკმაოდ მნიშვნელოვანი პროექტია, რომლის წყალობითაც მან შეძლო და ბოლო 5 წელიწადში მსოფლიო დონის შედეგებზე გავიდა, მხოლოდ და მხოლოდ, ოთხ პოსტსაბჭოთა ქვეყანასთან ერთად. ამდენად ძნელი სავარაუდო არ არის, რომ რუსეთს ამ კავშირში სხვა დანარჩენი პოსტსაბჭოთა სახელმწიფოების გაწევრიანებაც სურდეს, რათა კავშირის მნიშვნელობა მსოფლიო მასშტაბით უფრო გაიზარდოს და ,,საბჭოთა კავშირის ახალი მოდელიც“ შეიქმნას. ფაქტები გვიჩვენებს, რომ ევრაზიის ეკონომიკური კავშირი ევროკავშირის საპირწონე ორგანიზაციაა და მისი საშუალებით რუსეთს რეგიონში დიდი გავლენის მოხდენა შეუძლია, თუმცა კავშირში შესვლასთან დაკავშირებით საინტერესოა სხვა პოსტსაბჭოთა ქვეყნების პოლიტიკაც, რათა განვსაზღვროთ, რამდენად რეალისტურია კავშირის გაფართოება. დღესდღეობით, ევრაზიის ეკონომიკურ კავშირში შედის 5 პოსტსაბჭოთა ქვეყანა: რუსეთი, ბელორუსი, ყაზახეთი, ყირგიზეთი და სომხეთი. ვნახოთ დანარჩენი პოსტსაბჭოთა სახელმწიფოების პოლიტიკა. პოსტსაბჭოთა ქვეყნების პოლიტიკა ევრაზიის ეკონომიკურ კავშირის მიმართ უზბეკეთი - 2020 წლის 7 მარტს ტაშკენტმა ოფიციალურად განაცხადა, რომ უზბეკეთი ევრაზიის ეკონომიკურ კავშირში გაწევრიანებას არ ჩქარობს და საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე ორგანიზაციაში, მხოლოდ დამკვირვებლის სტატუსით დაკმაყოფილდება.[13] აღსანიშნავია, რომ რუსეთისთვის დიდი მნიშვნელობა აქვს უზბეკეთს და ცდილბოს, რომ კავშირის წევრი გახდეს. ურთიერთობას აადვილებს, ისიც რომ 2016 წლიდან ისლამ კარიმოვისგან განსხვავებით, ახალმა პრეზიდენტმა შავქათ მირიაევმა უარი თქვა ძველ საგარეო პოლიტიკაზე და კავშირების გაზრდა დაიწყო. აგრეთვე, უზბეკეთი ცენტრალურ აზიაში მოსახლეობით ყველაზე მრავალრიცხოვანი ქვეყანაა და კავშირში შესვლის შემდგომ ის, რუსეთის შემდეგ, სიდიდით მეორე სამომხმარებლო ბაზარი გახდება. კავშირში გაწევრიანების შემდეგ უზბეკეთმა შესაძლოა, ეკონომიკის გარკვეულ სექტორში დიდი დაასუსტება იგრძნოს და პრორუსულ ორგანიზაციაში გაწევრიანება ტაშკენტს საგარეო-პოლიტიკური მანევრის მრავალფეროვნებას შეუზღუდავს[14], თუმცა 2020 წლის 28 აპრილს უზბეკეთის საკანონმდებლო ორგანოს ქვედა პალატამ მხარი დაუჭირა მთავრობის წინადადებას ევრაზიის ეკონომიკურ კავშირში უზბეკეთის დამკვირვებლის სტატუსით მონაწილეობის შესახებ[15], ხოლო 11 მაისს მას მხარი პარლამენტის ზედა პალატამაც დაუჭირა.[16] ტაჯიკეთი - მას შემდეგ, რაც ტაჯიკეთმა დამოუკიდებლობა გამოაცხადა, ქვეყანაში სოციალური ფონი საკმაოდ შეიცვალა და დღესდღეობით, ტაჯიკეთი ცენტრალურ აზიაში ერთ-ერთ უღარიბეს ქვეყნად ითვლება, ამდენად რუსეთს ტაჯიკეთის მიმართ არ აქვს იმდენად დიდი ინტერესი, როგორც - უზბეკეთის მიმართ. ამას ცხადჰყოფს ისიც, რომ ტაჯიკეთი ევრაზიული ეკონომიკური საზოგადოების წევრი იყო, ბელარუსთან, რუსეთთან, ყაზახეთთან და ყირგიზეთთან ერთად და მის გარდა, ყველა ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის წევრია. ამასთანავა, ტაჯიკეთი საკმაოდ პრობლემური რეგიონია და ეთნიკურ ნიადაგზე არსებული დაძაბულობის გამო შესაძლოა, გარკვეული პრობლემები წარმოიქმნას, განსაკუთრებით კი მთიანი ბადახშანის ავტონომიურ ოლქში, სადაც პამირისპირა ხალხები ცხოვრობენ და რეგიონის კონტროლისთვის სამხედრო დაპირისპირება დღესაც მიმდინარეობს.[17] ამას ემატება ისიც, რომ ტაჯიკეთსა და ყირგიზეთს შორის სასაზღვრო კონფლიქტი საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ დღემდე მიმდინარეობს და ხშირია სამხედრო დაპირისპირებები.[18] ამდენად, სავარაუდოა, რომ რუსეთი უფრთხილდება ყირგიზეთთან ურთიერთობას, რადგანაც იგი კავშირის მნიშვნელოვანი წევრია და ტაჯიკეთის კავშირში გაწევრიანების მცდელობით მასთან ურთიერთობის გაფუჭება არ სურს. თურქმენეთი - ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სახელმწიფოა ცენტრალურ აზიაში, თუმცა მისი კავშირში გაწევრიანება რუსეთს გარკვეულ პრობლემებს შეუქმნის. კერძოდ, როგორც ვიცით თუქმენეთი საკმაოდ მდიდარია ენერგორესურსებით, 2016 წლის მონაცემებით, თურქმენეთი 17.5 ტრილიონ გაზის მარაგებს ფლობს, რაც მსოფლიო მარაგების 9.4%-ია. 1990-იანი წლების დასაწყისში თურქმენეთი გაზის ექსპორტს ერთადერთი მარშრუტით, ცენტრალური აზია – ცენტრის გაზსადენის სისტემით ახორციელებდა. თურქმენეთი შემდგომი წლების განმავლობაში რუსეთის მარშრუტზე და რუსეთის ფასის დიქტატზე დარჩა დამოკიდებული[19]. შედეგად, დღემდე რუსეთი თურქმენულ გაზს საკმაოდ დაბალ ფასად ყიდულობს და საკმაოდ ძვირად ჰყიდის. რადგანაც ევრაზიის ეკონომიკური კავშირი წევრ სახელმწიფოებს შორის განსაკუთრებულ შეთავაზებებს, მათ შორის პროდუქტის საერთო ფასის დაწესებას ითვალისწინებს, სავარაუდოა, რომ რუსეთს არ უნდა სურდეს თურქმენეთის კავშირში გაწევრიანება, რადგანაც მას თურქმენულ გაზში უფრო ძვირის გადახდა მოუწევს და გარკვეულ დათმობებზეც წავა. აზერბაიჯანი - ნაკლებად სავარაუდოა, რომ აზერბაიჯანი ევრაზიის ეკონომიკურ კავშირში შევიდეს, რადგანაც მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტის შემდეგ აზერბაიჯანი იმ მილსადენების აშენებით გაძლიერდა, რომლებიც საქართველოს ტერიტორიაზე გადის. ბაქო-სუფსისა და ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის მილსადენების შემთხვევაში საქართველო მხოლოდ სატრანზიტო ქვეყნის როლს ასრულებს, თუმცა ისინი აზერბაიჯანის ეკონომიკური და პოლიტიკური ხედვების ჩამოყალიბებაში გადამწყვეტ როლს თამაშობს და რუსული ოკუპაციით გამოწვეული რუსეთ-საქართველოს არამეზობლური ურთიერთობის გამო, ნაკლებად სავარაუდოა რომ აზერბაიჯანი კავშირში გაწევრიანდეს. საქართველო და უკრაინა - ორივე ქვეყანას საკმაოდ დაძაბული ურთიერთობა აქვს რუსეთთან და ორივე ქვეყნის ტერიტორიები ოკუპირებულია რუსეთის მიერ. შედეგად, ქვეყნის ლიდერები დარწმუნდნენ, რომ რუსეთთან თანამშრომლობა არ გამოვა და ამ ორი სახელმწიფოს ევრაზიის ეკონომიკურ კავშირში გაწევრიანება ნაკლებად სავარაუდოა. მოლდოვა - მოლდოვის პრორუსი პრეზიდენტი იგორ დოდონი მოლდოვას ევრაზიულ ეკონომიკურ კავშირში გაწევრიანებას მხარს ცალსახად უჭრს. სწორედ მისი პრეზიდენტობის დროს მოლდოვა 2017 წლის აპრილში ამ კავშირის დამკვირვებელი ქვეყანა გახდა. ამდენად, იმ შემთხვევაში თუ 2020 წლის მოლდოვის საპრეზიდენტო არჩევნებს კვლავ დოდონი მოიგებს, შესაძლოა ვივარაუდოთ, რომ იგი რუსეთთან ურთიერთობის გაღრმავებას შეეცდება და მოსალოდნელია, რომ მოლდოვა ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის წევრი სახელმწიფო გახდეს. ესტონეთი, ლატვია, ლიეტუვა - მოსკოვი ყველაზე ნაკლებად მოიაზრებს, რომ ესტონეთი, ლატვია და ლიეტუვა ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის წევრი ქვეყნები გახდებიან, რადგანაც ისინი ევროკავშირში არიან და მათი კავშირის დატოვება ნაკლებად სავარაუდოა. დასკვნა ზემოთაღნიშნული ფაქტები გვიჩვენებს, რომ ევრაზიის ეკონომიკური კავშირი საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდგომ პოსტსაბჭოთა სივრცეში ევროპის კავშირის ანალოგი საერთაშორისო ორგანიზაციაა, რომლის წევრი ქვეყნებიც ყველაზე პრორუსულ ქვეყნებად ითვლებიან, შესაბამისად უნდა ვივარაუდოთ, რომ კავშირის გაფართოებასა და გაძლიერებაში რუსეთის მთავარი მოტივაცია რეგიონში გავლენის გაზრდა და საბჭოთა კავშირში ყოფნის მსგავსად, სხვა სახელმწიფოების მასზე დამოკიდებულების გაზრდაა.[20] ძნელი სავარაუდო არ არის, რომ რუსეთს ამ კავშირში სხვა დანარჩენი პოსტსაბჭოთა სახელმწიფოების გაწევრიანებაც სურდეს, თუმცა კავშირის არაწევრი 10 პოსტსაბჭოთა ქვეყნიდან, მხოლოდ ორი - უზბეკეთი და მოლდოვა შესაძლოა შუერთდეს კავშირს და წევრთა რაოდენობა 7-მდე გაიზარდოს, ხოლო სხვა სახელმწიფოები, რამდენად გაწევრიანდებიან და 27-წევრიან ევროკავშირს რეალურ კონკურენციას რამდენად გაუწევენ, ეს უფრო მეტად დროში გადასასინჯი საკითხია. გარდა ამისა, კავშირის ბოლოდროინდელი პრობლემები, გვაფიქრებინებს, რომ წევრ სახელმწიფოებს შორის არასტაბილური კოლაბორაცია მიმდინარეობს, რაც არაჯანსაღ ურთიერთობებს იწვევს და კონსოლიდირებული დემოკრატიის აუცილებლობას გულისხმობს. მაგალითად, 2020 წლის 31 მარტს სომხეთის ვიცე-პრემიერმა „გაზპრომის“ ხელმძღვანელს ფასის შემცირების თაობაზე ახალი მოლაპარაკების დაწყების წინადადებით მიმართა.[21] აგრეთვე, 19 მაისს კავშირის უმაღლესი საბჭოს ვიდეოკონფერენციაზე ბელარუსმა გაზის ფასის ფორმირების საკითხზე უკმაყოფილება გამოთქვა. ყაზახეთის პრეზიდენტის ყასიმ-ჟომარტ ტოკაევის შეფასებით კი ზენაციონალურ სამართლებრივ აქტებს არ უნდა ჰქონდეთ უპირატესი იურიდიული ძალა ნაციონალური სამართლებრივი სისტემების მიმართ, მეტიც, ევრაზიის ეკონომიკური კომისია წევრი ქვეყნების მესამე ქვეყნებთან ურთიერთობაში არ უნდა ერეოდეს და კომისიაში საკადრო კვოტირების სისტემის ფორმირებისას რუსეთს ორგანიზაციის სტრუქტურებში მეტი წარმომადგენელის დანიშვნის საშუალებას არ უნდა აძლევდეს. ამდენად, ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის წევრი ქვეყნების ლიდერების უკმაყოფილება გვაფიქრებინებს, რომ წევრი სახელმწიფოები რუსეთის გარდა, საკუთარი სუვერენიტეტის შეზღუდვის ხარჯზე უფრო ღრმა ინტეგრაციის წინააღმდეგები არიან. ის თუ, რამდენად ჯანსაღია ამგვარი მიდგომა ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის ფუნქციონირებისათვის და რამდენად კარგია, მხოლოდ რუსეთის დომინირება ამას მომავალი გვიჩვენებს. ავტორი: შალვა ბერიანიძე, ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტის, საერთაშორისო ურთიერთობების მაგისტრანტი [1] ЕВРАЗИЙСКОЕ ЭКОНОМИЧЕСКОЕ СООБЩЕСТВО; About EurAsEC; Basic Documents Collection - ; [2] Dreyer L.; Popescu N.; The Eurasian Customs Union: The economics and the politics; European Union Institute for Security Studies; March 2014 - ; [3] About the Eurasian Economic Commission - ; [4] Schneider U.; A Single Economic Space: From Lisbon to Vladivostok; RUSSIA BRIEFING; Issue 15; November 2015 - ; [5] About the Eurasian Economic Union – EAEU - ; [6] Busygina I.; Filippov M.; Russia and the Eurasian Economic Union: Conflicting Incentives for an Institutional Compromise; Higher School of Economics Research Paper No. WP BRP 31/IR/2018 - ; [7] Bhutia S.; Russia dominates Eurasian Union trade. Here are the numbers; Trade between members of the EAEU was higher before the free-trade bloc was formed; Oct 18, 2019 - ; [8] იქვე.; [9] About the Eurasian Economic Union – EAEU; General Information; General Indicators; Official Website of EAEU - ; [10] ევრაზიის ეკონომიკური კავშირის ოფიციალურ ვებ-გვერდზე წერია, რომ მათი უმუშევრობის დონე 2.2%-ით ნაკლებია ევროკავშირის უმუშევრობის დონეზე, რაც კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს, რომ ევრაზიის ეკონომიკური კავშირი ევროკავშირის საპირწონე ორგანიზაციაა; იხ.: -; [11] Satellite Nations: Definition & the Cold War - ; [12] FOREIGN POLICY CONCEPT OF THE RUSSIAN FEDERATION; Approved by President of the Russian Federation Vladimir Putin on November 30, 2016 - ; [13] კომახია მ.; პოსტსაბჭოთა სივრცეში რუსეთის პოლიტიკის მიმოხილვა; გამოცემა 4; მიმოხილვის პერიოდი: 1-15 მარტი, 2020 - ; [14] იქვე.; [15] კომახია მ.; პოსტსაბჭოთა სივრცეში რუსეთის პოლიტიკის მიმოხილვა; გამოცემა 7; მიმოხილვის პერიოდი: 16-30 აპრილი, 2020 - ; [16] კომახია მ.; პოსტსაბჭოთა სივრცეში რუსეთის პოლიტიკის მიმოხილვა; გამოცემა 8; მიმოხილვის პერიოდი: 1-15 მაისი, 2020 - ; [17] მთიანი ბადახშანი: ტაჯიკეთის მივიწყებული რეგიონი - ; [18] კომახია მ.; პოსტსაბჭოთა სივრცეში რუსეთის პოლიტიკის მიმოხილვა; გამოცემა 9 - ; [19] კომახია მ.; ,,ახალი დიდი თამაში“ ცენტრალურ აზიაში: ბრძოლა კასპიის ენერგორესურსების ტრანსპორტირებისათვის; ექსპერტის აზრი 97; 2018 - ; [20] ჩერჩელაშვილი ვ.; ევრაზიის ეკონომიკური კავშირი და რუსეთ-საქართველოს თავისუფალი ვაჭრობის შეთანხმების პრობლემები, 2017 - ; [21] კომახია მ.; პოსტსაბჭოთა სივრცეში რუსეთის პოლიტიკის მიმოხილვა; გამოცემა 6; მიმოხილვის პერიოდი: 1-15 აპრილი, 2020 - ;#პოლიტიკა

9 ივლისს არასამთავრობო ორგანიზაციებმა შეაჯამეს „აღმოსავლეთ პარტნიორობის 20 შედეგი 2020 წლისთვის“. ვრცელი ანგარიშის მომზადებაში მონაწილეობა მიიღო 14-მა ორგანიზაციამ. „საქართველოს პოლიტიკის ინსტიტუტისა“ (GIP) და „სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოების“ (ISFED) მიერ ორგანიზებულ პრეზენტაციაზე, ხუთ პარალელურ ონლაინ-პანელზე იმსჯელეს ექსპერტებმა. რაც შეეხება დოკუმენტს, 20 შედეგს შორის განხილული იყო: სამოქალაქო საზოგადოებრივი ორგანიზაციების მეტი ჩართულობა, გენდერული თანასწორობა, სტრატეგიული კომუნიკაციების გაძლიერება და მედიის პლურალიზმის და დამოუკიდებლობის მხარდაჭერა, ეკონომიკის განვითარება, სასამართლო რეფორმა, უსაფრთხოება, ეკოლოგია. ავტორები აღწერენ მიღწევებს, გამოწვევებსა და სთავაზობენ როგორც საქართველოს ხელისუფლებას, ისე ევროკავშირს რეკომენდაციებს ცალკეული პრობლემის გადასაჭრელად. პირველი თავი არასამთავრობო ორგანიზაციების მუშაობასა და მათთვის შექმნილ გარემოს ეძღვნება. რეკომენდაციების ნაწილში წაიკითხავთ: „მნიშვნელოვანია, საქართველოს მთავრობამ თავი შეიკავოს დისკრედიტაციისკენ მიმართული განცხადებების გავრცელებისგან და ბოლო მოუღოს სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენლების მიმართ გახორციელებული სიტყვიერი შეტევების შემაშფოთებელ შემთხვევებს. მნიშვნელოვანია, გათვალისწინებული იქნას სამოქალაქო საზოგადოებრივი ორგანიზაციების რეკომენდაციები სხვადასხვა რეფორმასა და პოლიტიკასთან დაკავშირებით. მნიშვნელოვანია, სამოქალაქო საზოგადოებრივი ორგანიზაციების ჩართულობის უზრუნველყოფა პოლიტიკის შემუშავების ციკლში, ფორმულირებისა და დაგეგმვის ეტაპების ჩათვლით“. აღმოსავლეთ პარტნიორობის პრიორიტეტებს შორის პირველია ეკონომიკის გაძლიერება. საქართველოს არასამთავრობო ორგანიზაციების მიერ მომზადებული ანგარიშის ეკონომიკურ ნაწილში მნიშვნელოვანი პრობლემებია გამოყოფილი. ავტორები დადებით შედეგებს შორის აღნიშნავენ იმას, რომ აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებს შორის საქართველო ლიდერია მცირე და საშუალო ბიზნესის პოლიტიკის ინდექსში, თუმცა, იქვე აღნიშნულია, რომ ამ ფაქტის მიუხედავად, მცირე და საშუალო საწარმოების წილი მთლიან შიდა პროდუქტში კვლავაც ძალიან დაბალია და მათი განვითარებისთვის ერთ-ერთ უმთავრეს პრობლემად რჩება ფინანსების მიუწვდომლობა რჩება. იმავე თავში წაიკითხავთ: „მუშაობის გაგრძელებაა საჭირო სტრუქტურულ რეფორმებზე: იმის მიუხედავად, რომ საპენსიო რეგორმა მნიშვნელოვანი და ძალიან საჭირო პროექტია, მის მიმართ ნდობის ნაკლებობაა და გამჭვირვალების დეფიციტი არ ქმნის ასეთი ფონდის მიმართ ნდობის საფუძველს. გამოწვევებს შორის რჩება: უმუშევრობა, კვალიფიციური სამუშაო ძალის დეფიციტი, მნიშვნელოვანი სავაჭრო დეფიციტი, საგარეო გამოწვევები და ვალუტის რყევა და თანმხლები ფინანსური კრიზისი“. ფინანსების მისაწვდომობის საკითხს ცალკე თავი ეთმობა: „ჯერ კიდევ არსებობს წარმოებისა და ექსპორტის შესახებ ინფორმაციასა და კაპიტალზე წვდომის გაუმჯობესების საჭიროება. ბანკებს მიღმა ფინანსური ნაკადები ძალიან შეზღუდულია და კვლავაც ძალიან მცირე კონკურენციაა, ვინაიდან კაპიტალის ბაზარი განუვითარებელია. ეს ქმნის არახელსაყრელ პირობებს - საქართველოს აქვს ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი საპროცენტო განაკვეთი ნაკლებად განვითარებულ ქვეყნებს შორის“. საქართველოს მოსახლეობისთვის ყველაზე აქტუალური პრობლემის - უმუშევრობის შესახებ არასამთავრობო ორგანიზაციების მიერ მომზადებულ ანგარიშში წერია: „საქართველოს მიერ ასოცირების შესახებ შეთანხმების შესრულებაზე ევროკომისიის 2019 წლის ანგარიშის თანახმად, უმუშევრობა საქართველოში კვლავაც მაღალია, 11.1% (მეორე კვარტალში). თვითდასაქმებულთა რაოდენობა აჭარბებს დასაქმებულებისას. არის მკვეთრი განსხვავებები სხვადასხვა რეგიონის სოციალურ-ეკონომიკური განვითარების დონეებს შორის. რამდენადაც ეკონომიკის გაძლიერება უმთავრეს პრიორიტეტებს შორისაა, ძალიან მნიშვნელოვანია ეკონომიკური ზრდის სამუშაო ადგილების შექმნის პოლიტიკასთან კავშირში გულდასმით კვლევა (რაც თავის მხრივ, ხელს შეუწყობს ღირსეულ და სტაბილურ დასაქმებას). თუმცა, ეს საქართველოს ან ევროკავშირის მიერ არ გაკეთებულა. არ არსებობს ოფიციალური, სიღრმისეული კვლევა ამ საკითხზე. საქართველოს არც ერთ სახელმწიფო უწყებას არ შეუსწავლია სამუშაო ადგილების შექმნის სტატისტიკა: (საქართველოში რეგიონულ და ადგილობრივ დონეზე სამუშაო ადგილების შექმნის ინდექსი - სექტორები, სფეროები, ხანგრძლიობა, სტაბილურობა, რეალური ხელფასები, დინამიკა და ა.შ.). ევროკავშირში საქართველოს მოქალაქეების მიერ თავშესაფრის მოთხოვნის მაღალი მაჩვენებელი მყისიერ ყურადღებას მოითხოვს და საყოველთაო ინტერესის საგანია, რომ გადაიხედოს და განხილული იყოს ევროინტეგრაციის სოციალური განზომილება“. სამართლის უზენაესობის და ანტიკორუფციული მექანიზმების გაძლიერების ნაწილში არასამთავრობო ორგანიზაციები აღნიშნავენ: „მოქმედ კანონმდებლობაში ერთ-ერთ სერიოზულ პრობლემად რჩება იმ შესაბამისი მარეგულირებელი დებულებების არარსებობა, რომლებიც ეხება სესხებს, მესამე მხარეების მიერ კამპანიების დაფინანსებას და დაფინანსების ანგარიშგების მოთხოვნებს, საარჩევნო პროცესში ჩართული პოლიტიკური პარტიების/კანდიდატებისთვის“. კორუფციასთან ბრძოლაში მთავარ პრობლემად სახელდება ის, რომ „არ არსებობს კორუფციასთან დაკავშირებული საქმეების გამოძიებაზე პასუხისმგებელი დამოუკიდებელი სამსახური“. ანგარიშის ავტორები რეკომენდაციის სახით ხელისუფლებას სთავაზობენ: „მოხდეს ადმინისტრაციული რესურსების კონსოლიდაცია დამოუკიდებელი ანტიკორუფციული სააგენტოს შესაქმნელად, რომელიც უზრუნველყოფილი იქნება აუცილებელი ფინანსური და ადამიანური რესურსებით ქვეყნის მასშტაბით ანტიკორუფციული ღონისძიებების განსახორციელებლად. განხორციელდეს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურისთვის და გენერალური პროკურატურისთვის ანტიკორუფციული საქმეების გამოძიების უფლებამოსილების ჩამორთმევა, საგამოძიებო უფლებამოსილებების ბოროტად გამოყენების შემთხვევების მინიმუმამდე დაყვანის მიზნით“. ვრცელ დოკუმენტში მნიშვნელოვანი ყურადღება ეთმობა მართლმსაჯულების რეფორმის გზაზე არსებულ გამოწვევებს: "სამართლიანი სასამართლო სისტემის ჩამოყალიბებასა და დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი მართლმსაჯულების უზრუნველყოფისკენ მიმართული სასამართლო რეფორმის ოთხი ტალღის განხორციელების მიუხედავად, ხელისუფლებამ ვერ გამოავლინა ძლიერი პოლიტიკური ნება რაიმე მნიშვნელოვანი და თანმიმდევრული ცვლილებებისთვის“. „აღმოსავლეთ პარტნიორობა“ არის ევროკავშირისა და მისი პარტნიორი 6 ქვეყნის (აზერბაიჯანის, ბელარუსის, მოლდოვის, საქართველოს, სომხეთისა და უკრაინის) ერთობლივი ინიციატივა, რომელსაც საფუძველი ჩაეყარა 2009 წელს. აღმოსავლეთ პარტნიორობის მიზანია ევროკავშირსა და პარტნიორ ქვეყნებს შორის პოლიტიკური და ეკონომიკური ურთიერთობების გაღრმავება. ამ ურთიერთობების ჩარჩოს ქმნის ევროკავშირსა და ცალკეულ ქვეყანას შორის ასოცირების შესახებ შეთანხმებები, ასოცირების დღის წესრიგები და “აღმოსავლეთ პარტნიორობის 20 შედეგი 2020 წლისთვის”, რომელიც აღმოსავლეთ პარტნიორობის 2017 წლის ბრიუსელის სამიტზე განისაზღვრა და ოთხ პრიორიტეტულ სფეროს მოიცავს: ეკონომიკის გაძლიერებას, მმართველობის გაძლიერებას, კავშირების გაძლიერებასა და საზოგადოების გაძლიერებას. #ახალი_ამბები#twitter

უმწვავესი შეტევა ბიძინა ივანიშვილზე და მორიგი სკანდალური წერილი შეერთებვული შტატებიდან. რესპუბლიკელი სენატორები, საგარეო ურთიერთობათა კომიტეტის წევრები, ტედ კრუზი და ჯონ კორნინი, კონგრესმენები ჯუდი არინგტონი და მარკვეინ მალინი, აშშ-ის სახელმწიფო და ხაზინის მდივნებს მაიკ პომპეოს, და სტივ მნუჩინს საქართველოში ამერიკული ბიზნესის დაცვასა და ივანიშვილის რუსეთსა და ირანში კავშირების შეფასებას სთხოვენ. სენატორები შეშფოთებული არიან საქართველოში მმართველობის პრობლემების, კერძოდ „ამერიკის მეტოქეებთან და მტრებთან, მათ შორის ირანთან საქართველოს უკანონო ფინანსური კავშირების“ გამო, რაც საფრთხეს უქმნის აშშ-ის ეროვნული უსაფრთხოებისა და ბიზნესის ინტერესებს. საუბარია ამერიკული ნავთობმომპოვებელი კომპანიის, ფრონტერას ინტერესებზე, რომელთანაც კონტრაქტი საქართველოს ნავთობისა და გაზის სახელმწიფო სააგენტომ, საარბიტრაჟო ტრიბუნალის გადაწყვეტილების შემდეგ გადაწყვიტა; ქართული მხარე აცხადებდა, რომ არბიტრაჟის დადგენილებით, „ფრონტერა რისორსიზ ჯორჯია კორპორეიშენ”-მა არსებითად დაარღვია კონტრაქტი, რაც სახელმწიფოს კონტრაქტის შეწყვეტის უფლებას ანიჭებდა. სახელმწიფო მდივნისა და ხაზინის მდივნის მისამართით გაგზავნილ წერილში ასევე ნახსენებია ანაკლიის პორტის და ამერიკული "კონტი ჯგუფის" საკითხიც ”ჩვენ ვწერთ, რათა გამოვხატოთ ჩვენი შეშფოთება საქართველოში კარგი მმართველობის გაუარესებისა და პოტენციური უკანონო ფინანსური საქმიანობის თაობაზე... გასული წლის განმავლობაში, უცხოური პირდაპირი ინვესტიციები საქართველოში შემცირდა თითქმის 50% -ით, ხოლო გადასახადები და ბიუროკრატიული ბარიერები გაიზარდა დასავლური ბიზნესისათვის... როგორც კი ლეგალური ბიზნესი განიდევნა, მისი ადგილი უკანონო ვაჭრობამ დაიკავა“.. - ნტაქვამი წერილში წერილში სენატორები მიუთითებენ, ამერიკული კომპანია „ფრონტერა“, გახდა შეზღუდვებისა და რეგულაციების სამიზნე საქართველოს მთავრობის მხრიდან, და ამჟამად შესაძლო ექსპროპრიაციის წინაშე დგას. ხოლო 2019 წელს "კონტი ჯგუფი" განიდევნა ანაკლიაში პორტის მშენებლობის პროექტიდან, რომელიც ამ ეტაპზე შეჩერებულია. წერილში საუბარია, რომ საქართველო, ხელს უშლიდა ირანზე დაწესებული აშშ-ის სანქციების სრულად ამოქმედებას და მაგალითად მოყვანილია 2013 წელს საქართველოში ირანის სამი მოქალაქის მიერ მცირე ზომის ბანკის ოპერირება, რომელიც ფინანსურ გადარიცხვებთან და სხვადასხვა კომპანიის ჩართულობასთან ერთად მოიცავდა ავიაკომპანიასაც. წერილში ასევე ნახსენებია ბათუმის პორტი, როგორც ირანის „უკანონო სანავთობო აქტივობების“ სამიზნე. წერილით სენატორები ითხოვენ მათ ინფორმირებას იმის შესახებ, რამდენად არის: საქართველოს ამჟამინდელი ხელისუფლება, რომელსაც ხელმძღვანელობს ქართული ოცნება, გარეული იმ ამერიკული ბიზნესების გაძევების მცდელობებში, რომლებიც საქართველოს ეკონომიკასა და მომავალში ინვესტიციას დებენ; ასეთი მოქმედებები მოტივირებული გეოპოლიტიკური მოსაზრებებით და მათ შორის, ბიძინა ივანიშვილის რუსეთის მთავრობასთან სავარაუდო კავშირებით; შავი ზღვის პორტთან დაკავშირებული აქტივობები საქართველოში საფრთხის შექმნელი კრიტიკულად მნიშვნელოვანი ამერიკული ინტერესისთვის, მათ შორის: -პორტის პროექტიდან ამერიკული კომპანიების წინასწარგამიზნული გაძევება უკავშირდება საქართველოში მიმდინარე პროცესებზე რუსეთის გავლენების დაცვას. -ამერიკული სანქციების აღსრულებასთან დაკავშირებულ ხარვეზებს, კონკრეტულად, პორტების კონტექსტში. საქართველო არის მნიშვნელოვანი სტრატეგიული პარტნიორი კავკასიაში და აქვს მისწრაფება გახდეს ნატოში მოკავშირე - წერენ ამერიკელი სენატორები და კონგრესმენები. „სამხედრო თვალსაზრისით, ქართველები დაეხმარნენ ჩვენი მისიას ავღანეთში. გეოგრაფიულად, ქვეყანა წარმოადგენს სავაჭრო და ენერგორესურსების მნიშვნელოვან მარშრუტს კასპიის ზღვიდან აღმოსავლეთ ევროპამდე. აშშ-საქართველოს პარტნიორობა არის აუცილებელი ამერიკული ინტერესებისთვის, რაც თავის მხრივ მოითხოვს, რომ საქართველო დაუბრუნდეს და განამტკიცოს კარგი მმართველობა“- ნათქვამია წერილში, რომელსაც ხელს აწერენ. რესპუბლიკელი სენატორები, საგარეო ურთიერთობათა კომიტეტის წევრები- ტედ კრუზი და ჯონ კორნინი, კონგრესმენები ჯუდი არინგტონი და მარკვეინ მალინი

კორონავირუსის პანდემიის გავრცელებისა და გადაადგილებაზე ახალი შეზღუდვების ფონზე, აშშ-ისა და მსოფლიოს უმსხვილესი საფონდო ინდექსები ვარდნას განაგრძობს. 18 მარტის სავაჭრო დღის გახსნიდან მალევე ინდექსები საშუალოდ 5%-ით შემცირდა. გახსნიდან პირველივე საათში Dow&Jones Industrial Average-ის ინდექსი 4,6%-ით დავარდა, 4,3%-ით შემცირდა S&P 500-ისა და NASDAQ-ის ინდექსი. აშშ-ის ფინანსთა მინისტრის, სტივენ მნუჩინის თქმით, შესაბამისი ზომების მიღების გარეშე აშშ-ში უმუშევრობა შესაძლოა 20%-მდე გაიზარდოს. გუშინ, 17 მარტს ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი სარეიტინგო სააგენტოს S&P-ის დასკვნა გამოქვეყნდა. სააგენტოს პროგნოზით, მიმდინარე წელს გლობალური ეკონომიკა რეცესიის ფაზაში შევა. ამის შესახებ სააგენტოს მიერ მომზადებულ სპეციალურ დასკვნაშია [გლობალური რეცესია აქ და ახლა] საუბარი. "ახალი კორონავირუსის პანდემიის გავრცელების, გლობალური ეკონომიკური ზრდის შენელების, ბაზრებზე შექმნილი ტურბულენტობისა და გაზრდილი საკრედიტო სტრესის ფონზე, ვპროგნოზირებთ გლობალურ რეცესიას - მსოფლიოს ჯამური მშპ-ს 1-1,5%-იანი ზრდით", — ნათქვამია ორგანიზაციის მიერ მომზადებულ დასკვნაში. S&P-ის მიერ მომზადებულ დასკვნაში ნათქვამია, რომ კორონავირუსის უარყოფითი გავლენა გლობალურ ეკონომიკაზე მარტში გაიზარდა. ეკონომიკის სტატისტიკური მაჩვენებლები ჯერ კიდევ ფრაგმენტულია, თუმცა იანვარ-თებერვალში ჩინეთის ეკონომიკური მაჩვენებლები პროგნოზირებულზე გაცილებით უარესი აღმოჩნდა. ფინანსურ ბაზრებზე VIX-ის ე.წ. შიში ინდექსი 2008 წლის გლობალური ეკონომიკური კრიზისის დროინდელ მაჩვენებელს დაუბრუნდა. არსებობს ლიკვიდურობის უკმარისობის რისკი. კომპანიები და შინამეურნეობები მაღალი ლიკვიდურობის აქტივებს იტოვებენ. ვითარებას კიდევ უფრო ამძიმებს ნავთობის ფასების მკვეთრი შემცირება. S&P ასევე ვარაუდობს: 2020 წელს ევროზონის მშპ 0,5-1%-მდე შემცირდება, ყველაზე მძიმე დარტყმას კი ევროპული ეკონომიკა წლის მეორე კვარტალში მიიღებს, რის შემდეგაც უმნიშვნელო ზრდაა მოსალოდნელი; აშშ-ში დარტყმის ქვეშ იგივე სექტორები აღმოჩნდნენ, რაც ევროპაში, თუმცა ბოლოდროინდელმა მოვლენებმა მნიშვნელოვნად დააზარალა ადგილობრივი ნავთობისა და გაზის ბაზარიც. S&P-ის ვარაუდით წლის პირველ კვარტალში აშშ-ის ეკონომიკა უმნიშვნელოდ შემცირდება, თუმცა მეორე კვარტალში დანაკლისი უკვე 1,5%-ს გაუტოლდება; ორგანიზაციის ვარაუდით, განსაკუთრებული რისკის ქვეშ არიან განვითარებადი ეკონომიკები და მათი ზარალის მასშტაბი ქვეყნებიდან გასული კაპიტალის რაოდენობით იქნება განსაზღვრული. ყველაზე მოწყვლადი ამ ვითარებაში ე.წ. ნედლეულზე [ნავთობი და გაზი] დამოკიდებული ქვეყნებია. განსაკუთრებული რისკის ქვეშ არიან მექსიკა, სამხრეთ-აფრიკა და ინდონეზია, ვინაიდან ამ ქვეყნებს უარყოფითი საგადასახადო ბალანსი აქვთ. საგარეო ვალის მაღალი მაჩვენებლის გამო, მომეტებული საფრთხე ემუქრება თურქეთს, რუსეთს და კოლუმბიას კი საფრთხეს ნავთობის ექსპორტზე დამოკიდებულება უქმნის. გაუარესებული მოლოდინების ფონზე აშშ-ის მთავრობა ეკონომიკის სტიმულირების ტრილიონიანი პაკეტი მოამზადა, რომელიც სხვა ზომებთან ერთად, მოქალაქეებისთვის 1,000 დოლარიანი პირდაპირი დახმარებას გაგზავნას ითვალისწინებს. იგივე ნაბიჯებს მიმართავენ მსოფლიოს უმსხვილესი ეკონომიკებიც. ეკონომიკის სტიმულირებისთვის გაერთიანებული სამეფოს მთავრობამ უკვე წარმოადგინა $397 მილიარდიანი პაკეტი. ანტი-კრიზისულ გეგმის შემუშავების პროცესშია იტალიისა და ესპანეთის მთავრობაც, რომლებიც ეკონომიკის დასახმარებლად 200-200 მილიარდიან პაკეტს ამზადებს. გუშინ, 17 მარტს ევროკავშირმა უცხო ქვეყნის მოქალაქეების საზღვრები 30 დღით ჩაკეტა. მოსალოდნელია, რომ პორტების და აეროპორტების დახურვის შესახებ ამ კვირაშივე გამოაცხადებს დიდი ბრიტანეთის ხელისუფლებაც. "ტაბულა"

საქართველოს ეროვნული ბანკის ყოფილი პრეზიდენტი გიორგი ქადაგიძე კორონავირუსისგან გამოწვეულ ეკონომიკურ პრობლემებზე „ფეისბუქის“ საკუთარ გვერდზე პოსტს აქვეყნებს და იმ 5 მიზეზს ასახელებს, თუ რატომ იქნება ეს კრიზისი უფრო მოკლევადიანი საქართველოსთვის, ვიდრე ეს ერთი შეხედვით ჩანს. „ბიზნესპრესნიუსი“ პოსტს უცვლელად გთავაზობთ: „1. ადგილი აქვს მსოფლიო სამეცნიერო/სამედიცინო საზოგადოების უპრეცედენტო გაერთიანებას ვირუსთან ბროძოლაში. 80-მდე წამყვან ლაბორატორიაში მიმდინარეობს კვლევები 24/7 რეჟიმში. სავარაუდოდ, მაის/ივნისში ადამიანები დაუბრუნდებიან ნორმალურ ცხოვრებას. ამასთან ჩვენი ქვეყნის ინსტიტუტები (საზღვრის დაცვა, საპატრულო პოლიცია, დავადებათა კონტროლის ცენტრი და ა.შ.) მზად აღმოჩნდა საგანგებო ვითარებაში ეფექტურად მუშაობისთვის. 2. 2008 წლის კრიზისთან შედარებით განვითარებული სამყაროს მთავრობები გაცილებით სწრაფად და დიდი მოცულობით სტიმულირების პაკეტს განახორციელებენ (მხოლოდ აშშ - 2 ტრილიონი, ევროკავშირი -1 ტრილიონი, ბრიტანეთი 250 მილიარდი და ა.შ.). ასეთი მასშტაბური ფულადი იიექცია მოთხოვნის სტიმულირებას ძალიან სწრაფად შეძლებს. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, დასავლეთი ისევ იტყვის თავის სიტყვას. 3. საქართველო საშუალოზე ღარიბი ქვეყანაა და ჩვენი ეკონომიკა არ არის ინტეგრირებული იმ დოზით, რომ მსოფლიო ბირჟებზე ფასების ვარდნა მყისიერ ეფექტს იძლეოდეს. საქართველოში ძირითადი გადაცემა ვაჭრობის გზით ხდება, რაც დათვლადი და პროგნოზირებადია. მოკლედ, თუ მოვინდომებთ, იუველირული სიზუსტით შეგვიძლია ზარალის და დაზარალებულების იდენტიფიცირება (იმედია ასეც ხდება). 4. საგადამხდელო ბალანსი მართალია დაირღვა, მაგრამ გაურკვევლობას და ნეგატიურ მოლოდინებს თუ ჩამოვაცილებთ, დანაკლისი არ იქნება იმხელა, რომ მისი სწრაფი ჩანაცვლება წარმოუდგენელი ამოცანა იყოს. ასევე გვეხმარება ნავთობის და სხვა პროდუქტებზე მსოფლიო ფასების კლება, რაც სხვა თანაბარ პირობებში გაცვლით კურსს უფრო სწრაფად აბრუნებს წონასწორობაში. ეს ასევე ამცირებს ინვესტიციებს, მაგრამ ინვესტიციები ისე იყო მანამდეც შემცირებული, რომ მისი კიდევ უფრო მნიშვნელოვანი კლება ცოტა რთული წარმოსადგენია. 5. მთავარი ვინც ამ პროცესში ზარალდება ეს არის სერვისის სექტორი, მცირე და საშუალო მეწარმეები, თვითდასაქმებულები და უცხოურ ვალუტაში მსესხებლები. ყველა ამ ჯგუფის იდენტიფიცირება და პირდაპირი დახმარება, ასევე, არც თუ ისე რთული ამოცანაა საბოლოო ჯამში. მოკლედ, ეფექტური მენეჯმენტის, კომუნიკაციის და ხედვის პირობებში შესაძლებელია წლის ბოლოსთვის ამ კრიზისიდან მხოლოდ ცუდი მოგონება და ახალი შესაძლებლობები დარჩეს. პ.ს. სოციალურ პასუხისგებლობაზე შემდეგ პოსტში", - წერს ქადაგიძე

საქართველოს მთავრობამ პარლამენტს ძირითადი მაკროეკონომიკური პროგნოზების მაჩვენებელი წარუდგინა. საქართველოს მთავრობა 2020 წელს საქართველოს ეკონომიკის 4%-იან შემცირებას ელის. შედეგად, ქვეყნის მთლიანი შიდა პროდუქტი თითქმის 2019 მაჩვენებელს გაუტოლდება და 50 მილიარდ ლარს გადააჭარბებს. მთავრობისვე მოლოდინით ეკონომიკა ზრდას უკვე 2021 წლიდან დაიწყებს. 2020 წელსვე წლიური ინფლაცია მიზნობრივზე მაღალი – 4.7% იქნება. “მოსალოდნელია, რომ საქართველოს სავაჭრო პარტნიორ ქვეყნებში ეკონომიკური ზრდის შენელება გავლენას მოახდენს ქვეყნის ექსპორტსა და ფულადი გზავნილების მაჩვენებლებზე, ხოლო პანდემიასთან დაკავშირებული გლობალური გაურკვევლობის გაგრძელებასთან ერთად შეამცირებს კაპიტალის შემოდინებას ან/და ეკონომიკაში დაგეგმილი ინვესტიციების გადავადებას. ეკონომიკური აქტივობის მსგავსი შემცირების ფონზე, საერთაშორისო სავალუტო ფონდთან შეჯერებული პროგნოზით, მოსალოდნელია, რომ საქართველოს ეკონომიკა 2020 წლის განმავლობაში 4%-ით შემცირდება, თუმცა მე-4 კვარტლიდან მდგომარეობის გაუმჯობესების შედეგად 2021 წლის განმავლობაში დაფიქსირდება ეკონომიკის 4%-იანი ზრდა”,- წერია დოკუმენტში. საქართველოს მთავრობის საგარეო ვალი 2020 წლისთვის მშპ-თან 58%-ს მიაღწევს, აქედან საგარეო ვალი 46.2%, ხოლო საშინაო ვალი 11.8% იქნება. “ეს მაჩვენებელი დაბალია ეკონომიკური თავისუფლების აქტით განსაზღვრულ მთავრობის ვალის დონესთან შედარებით (მშპ-ს 60%), თუმცა აღნიშნული მაჩვენებლის საშუალოვადიან პერიოდში შენარჩუნება მნიშვნელოვან რისკებთან არის დაკავშირებული, და აუცილებელია შემდგომ წლებში კონსოლიდაციის პოლიტიკის გატარება. 2021-2024 წლებში დაგეგმილია მთავრობის ვალის თანმიმდევრული კლება და 2024 წლისთვის 54.5 პროცენტამდე შემცირება.” დოკუმენტის თანახმად, 2020 წლის ბიუჯეტში შემოსავლები, ჯამში, 1.8 მილიარდ ლარამდე მცირდება, ეს მოიცავს როგორც საგადასახადო, ასევე, სხვა შემოსავლებსაც. აქედან გამომდინარე, მთავრობა ადმინისტრაციულ და კაპიტალურ ხარჯებს 600 მლნ ლარამდე ამცირებს. ამასთან, ამტკიცებს, რომ 2020 წლის ბიუჯეტში პრემიები საერთოდ არ იქნება გათვალისწინებული. “მაქსიმალურად მცირდება ადმინისტრაციული ხარჯები, წარმომადგენლობითი და მივლინების ხარჯები, სპეციალიზებული დაწესებულებების გარდა მნიშვნელოვნად მცირდება საწვავის ხარჯები, მაქსიმალურად შეიზღუდება ვაკანსიების შევსება და სრულად იქნება ამოღებული საპრემიო რესურსი. მიმდინარე ხარჯების ნაწილში ადმინისტრაციულ ხარჯებთან ერთად შემცირდება ყველა ის პროგრამა, რომელთა არგანხორციელება ან/და დროში გადაწევა მნიშვნელოვნად არ დააზიანებს შესაბამის სექტორს, მათ შორის ბუნებრივი ფაქტორების (პანდემიიდან გამომდინარე შეზღუდვები) გათვალისწინებით შეიზღუდება კულტურული, სპორტული და ტურიზმის მიმართულებით დაგეგმილი ღონისძიებები. კაპიტალური პროექტების ნაწილში შემცირება ძირითადად შეეხება ტურისტულ ინფრასტრუქტურას, ასევე, იმ პროექტებს, სადაც იმპორტის წილი განსაკუთრებით მაღალია. შედეგად, ნაერთი ბიუჯეტის ხარჯვითი ნაწილი ჯამურად მცირდება დაახლოებით 600 მლნ. ლარის ოდენობით”, – წერია ანგარიშში.

2021 წელს, საქართველო ეკონომიკურ გაჯანსაღებას გაზრდილი შიდა მოთხოვნითა და პირდაპირი უცხოური ინვესტიციებით, ასევე საზღვარგარეთიდან აღდგენილი გადმორიცხვებით შეძლებს. როგორც აზიის განვითარების ბანკის (ADB) ანგარიშშია აღნიშნული, საქართველოს ეკონომიკა 2020 წელს კოვიდ-19-ის პანდემიითა და ნავთობზე შემცირებული ფასებით გამოწვეულ საგრძნობ შენელებას განიცდის. ADB-ის მთავარი ეკონომიკური გამოცემა — „აზიის განვითარების ბანკის პროგნოზი 2020“-ის ვარაუდით, საქართველოს მთლიანი შიდა პროდუქტის (მშპ) ზრდა 2020 წელს 0%-მდე დაეცემა კოვიდ-19-ის პანდემიისა და ნავთობზე ფასების ვარდნის, შემცირებული მოხმარების, ტურიზმისა და ვაჭრობის პასუხად. თუმცა, მათი აზრით, საქართველოს ეკონომიკის ჩვეულ დინამიკაში დაბრუნება 2021 წელს 4.5%-იანი ზრდითაა მოსალოდნელი. “საქართველომ, როგორც წამყვანმა რეფორმატორმა, უკვე გაატარა ზომები პანდემიით გამოწვეული ეკონომიკური შოკის შესასუსტებლად, რაც სხვა ნაბიჯებთან ერთად, მოიცავს ტურიზმის სექტორში ქონებისა და საშემოსავლო გადასახადების შეჩერებას, საბანკო-სასესხო რეგულაციების შემსუბუქებას და ინფრასტრუქტურაში გაზრდილ ხარჯვას,“ - აცხადებს ADB-ის მუდმივი წარმომადგენლობის დირექტორი საქართველოში შეინ როზენტალი. მისივე თქმით, „ქვეყნის ეკონომიკის სწრაფ გაჯანსაღებას ხელს შეუწყობს კერძო სექტორის განვითარების მეტი მხარდაჭერა და ინვესტირება თანამედროვე ტექნოლოგიებში, მეცნიერებასა და ციფრულ განათლებაში.“ „ვაჭრობაში სარგებლიანობისა და მთავრობის მიერ უმაღლეს განათლებაში გაზრდილი ხარჯვის შედეგად, 2020 წელს სერვისები 1.1%-ით, ხოლო 2021 წელს ტურიზმის გამოცოცხლებასთან ერთად 6.3%-მდე გაიზრდება. ამავდროულად, 2020 წელს, მშენებლობისა და წარმოების ტემპის კლების ფონზე, ნავარაუდევია მრეწველობის 3.1%-იან ნიშნულზე შეჩერება, თუმცა 2021 წელს სამთო-მოპოვებით სექტორში 2.1%-ით ზრდაა ნავარაუდევი. ადმინისტრირებული ფასების დადგენამ სურსათზე, 2020 წელს ინფლაციის 4,5%-მდე, 2021 წელს კი 3,0%-მდე შემცირებას უნდა შეუწყოს ხელი, რაც ცენტრალური ბანკის სამიზნე მაჩვენებელს წარმოადგენს. საქართველოს საგარეო პერსპექტივები მნიშვნელოვნად იქნება დამოკიდებული მის სავაჭრო პარტნიორებთან განვითარებულ მოვლენებზე. მიმდინარე ანგარიშების დეფიციტი 2020 წელს კიდევ უფრო შემცირდება და მშპ-ის 4.4.%-ს შეადგენს, ხოლო 2021 წელს 4.2%-ს, რადგან იმპორტის უწყვეტი კლება და ნავთობზე ფასების ვარდნა სავაჭრო დეფიციტის შემცირებას გამოიწვევს. ექსპორტის ზრდა 2020 წელს 3.6%, ხოლო 2021 წელს 11.9%-ითაა ნავარაუდევი, ხოლო მოკრძალებული შიდა ექსპანსია და შედარებით მაღალი პირდაპირი უცხოური ინვესტიცია იმპორტს 2020 წელს 1.1%-ით, ხოლო 2021 წელს 7.0%-ით გაზრდის. ეკონომიკური ზრდის რისკებს წარმოადგენს სავაჭრო პარტნიორების ეკონომიკების მოსალოდნელზე მეტად შენელება, სუსტი შიდა მოთხოვნა, ტურიზმის სფეროს ზრდის შეფერხება და გლობალურ ფინანსურ ბაზრებზე გამკაცრებული ლიკვიდურობა, რაც ნაწილობრივ კოვიდ-19-ის გავლენის შედეგია. საქართველოს ბიზნესის განვითარებაში ტექნოლოგიური ინოვაციების წახალისება სჭირდება. ქვეყანამ ინოვაციური ციფრული სერვისების განვითარებაში მნიშვნელოვან პროგრესს მიაღწია, თუმცა მთავრობას შეუძლია მეტად სანდო და ეფექტიანი გახადოს ელექტრონული კომერცია შესაბამისი საკანონმდებლო და მარეგულირებელი რეფორმების გატარებითა და გადასახადებისა და მოსაკრებლების მეტად ქმედითი მექანიზმების შემუშავებით. მთავრობამ ასევე უნდა განაგრძოს განათლების რეფორმა და გააუმჯობესოს ციფრული ტექნოლოგიების სწავლება, განსაკუთრებით სოფლად, ეკონომიკის განვითარებაში მეტი ჩართულობის გასაძლიერებლად. ADB საქართველოს მხარდამჭერია 2007 წლიდან და ის ქვეყნის განვითარების ხელშეწყობის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი მრავალმხრივი პარტნიორია. საქართველოსთვის გაცემული სუვერენული და არასუვერენული სესხების ჯამური ოდენობა 3.5 მილიარდ აშშ დოლარს შეადგენს. საქართველოში ADB-ის განვითარების პრიორიტეტებია მრავალმხრივი და მდგრადი ეკონომიკური ზრდა, სიღარიბის შემცირება, რეგიონული კავშირებისა და საჯარო სერვისების გაუმჯობესება. ADB-ის მიზანია, ხელი შეუწყოს აზიისა და წყნარი ოკეანის რეგიონის წარმატებულ, მრავალმხრივ, მედეგ და მდგრად განვითარებას. ამავდროულად, ის კვლავაც აგრძელებს მუშაობას რეგიონში უკიდურესი სიღარიბის აღმოსაფხვრელად. 1966 წელს დაარსებული ორგანიზაცია აერთიანებს 68 ქვეყანას, მათ შორის 49 აზიის რეგიონიდანაა წარმოდგენილი“, - ნათქვამია ინფორმაციაში.